𝐊𝐎𝐇𝐇𝐑𝐀𝐍 𝐍𝐆𝐄 𝐑𝐎𝐏𝐔𝐈 𝐈𝐒𝐑𝐀𝐄𝐋?



Kristian tan chuan Israel ho ngainat leh ngaihsan hi thil awm tak a ni a. Kan sakhaw lehkhabu zawng zawng Judaism-a innghata ziak a ni a, kan Lalpa pawh Juda tlangval niin a thi kha a nia. Thil mak ve tak thung chu Kristiante ngei hi Juda tiduhdahtute an ni thin zawk kha a nia. Isua tihlumtute an nih avangin an hmusit thin hle a ni awm e. Hun thim an tih zual lai (AD 1000-1500) phei kha chuan Juda ho khan mi kut an tuar nasa hle a. Hnam tinin an tiduhdah a ni deuh ber. An tuar nasat ber chu Kristiante hleilenna a ni. Mipui rilrua an tlak nat loh avangin dawtthu leng mai mai pawh an thih phah thei mai zel a. Kum 1179-ah tlemin kawl a eng deuh a, Third Lateran Council chuan ‘mihring nihna’ dinhmun atangin Judate chu tihduhdah bik tur an nih loh thu a puang a. Amaherawhchu, 1205-ah, Pope Innocent III-an Juda zawng zawng chu, “Krista tihlumtute an nih avangin midangte chhiahhlawh ni turin anchhia an dawng a ni,” a ti. Tun thlenga theologian ropuia an ngaih Thomas Aquinas meuh pawhin, “Kohhran bawi an nih avangin an thilneih zawng zawng a (kohhranin) tihral sak thei,” a lo ti hial a ni.

 

Israel tan zirtirna chu


Kum zabi 19-na vel atang erawh chuan Bible hrilhfiah dan chi khat, Israel ngaih pawimawhna theology a lo chhuak ta tlat mai a. Chu chuan America Evangelical-Fundamentalist khawvel rawn hneh chho vin, thenkhat phei chuan Bible dikzia pawm dawn chuan an zirtirna chu pawm ve ngaiin an hre hial a ni. A chhan bulpui ber chu J.N. Darby (1825-a nemngheh) an Dispensationalism a rawn tihchhuah vang a ni ber awm e. A hnuah Scofield Reference Bible (1909) in a rawn tilar ta hle a, he zirtirna thehdarhna kawngah hian DL Moody pawh khan a thawh hlawk viau a ni. Tunah chuan American Evangelicalism a hneh ta khawp mai, chu chuan a hrin chu Israel tanna leh ngaihsanna keini thlengin kan lo nei ta vek hi a ni ngei ang. Kan zinga thenkhat phei chuan Isua Krista rinna bansanin Juda sakhuaah an inpe hial a ni tih kan hria a ni. A pawi hle mai.

 

JN Darby-a chuan a hunlaia kohhran kalphung a duh khawp loh avangin pawl chhuak ang deuh Plymouth Brethren tih pawh a din hial a. A ni hian Bible history hi hunpui (dispensations) 7 anga thenin, chung hunpuiahte chuan Pathian hnathawh dan danglam vek angin a zirtir a ni. Darby-a chuan Kohhran hi Pathianin din a tum ve reng ni lo leh Juda hovin Isua Krista an hnawl avanga Pathian thil tum ber penhleha Kohhran chu lo awm ve chawp mai niin a zirtir a. Nakinah chuan kohhran a hlawhchham ang a, Israel ho bawk hi Pathian mite ni turah a ngai a ni. Hemi avang hian Dispensational ho chuan Israel leh Kohhran tan Pathianin thiltum a nei hrang ve vein an ngai thin.

 

Juda hovin Krista an hnawl avangin tihdarhin an awm a. Pathianin a ko kir leh vek ang a, Jerusalema temple an sak leh hunah Isua Krista hi lo kal leh turah an ngai a ni. Chuvangin, 1948-a Juda hovin Palestina an luahte kha an lawm hle a, Isua lo kal lehna hun tilangtu chhinchhiahna pakhatah an ngai a. Tunah hian temple sak hun an nghak mek a ni. Chuvangin Christian Zionism an tih mai Juda ho tan tlattu leh tanpuitu Kristian an tam hle. An ni hian Pathian hnam thlan bik nia hriain an thiltih dan rawng tak tak leh tha lo  tak tak te pawh an sawisel duh lo va, Juda ho tan chu Pathian tannah an ngai a ni. Palestina ram chhunga Kristiante chungah ngei pawh hlei an len fo thin tih hriat a ni chungin ‘dikna leh felna’ tehfungin an teh duh lo thin. Christian Zionist chuan Krista taksa Kohhran kaltlanga Chanchin Tha hrila Pathian thiltum tihhlawhtlin aiin Israel ram atangin Pathian hrilhlawkna tihdik a tum tlat thin a ni.

 

Bible zirtirna tluantling a ni em?


Dispensationalism pawm a harsatna ber chu Pathian chatuan thiltumah Kohhran pawimawhna leh ropuina a dahhniam thin hi a ni. Kristian zirtirna pangngai chuan Pathian thuthlung hlui leh thar inzawmna chu Israel leh Kohhranah hian a hmu a, Israel chu Kohhran hlimthla niin a zirtir thin. CI Scofield an hei hi a hnawl chiang hle a. Kohhran hian Israel a luahlanah a ngai thei lo a ni. Scofield-a thu leh hla hi mak ve tak a ni. Genesis 2:23-ah chuan Evi hi Kohhran entirna angin a hmu a, Kohhran chu hlawhchham tur chiang sa a ni, a ti mai. Isaia 13 leh Thupuan 17 te kaikawpin Kohhran hnungtawlh tihchhiat vekna angin a hrilhfiah a, Babylon pahnih – kohhran leh sorkar awm angin a sawi bawk. A tawpkhawkah chuan Kohhran hi hlawhchham turah a ngai a. Matthaia 16:18-a Isuan ‘mitthi kulh kawngkhar pawhin a ngam lo vang,’ a tih nen chuan a dang hle a ni. Scofielda zirtirna pawmtute hian, 1948 hnu lamah lek phei chuan, Kohhran mawhphurhna an hmu te ta hle zel a, Judate harhtharna leh Isua lo kal lehna an tuipui viau thin a ni.

JN Darby zirtirna zuiin Scofielda chuan Israel leh Kohhran tan Pathianin thiltum pahnih neiin a sawi zel a. Israel chu he leia a nupui a ni ang a, Kohhran chu vanrama a mo tur niin a sawi thin. Rom 11:5 a hrilhfiahnaah chuan, “Kohhran hunah chuan Juda mi tlemte chauhvin an ring a….tihduhdahna nasa tak a awm hunah chuan Juda zawng zawngin Isua Krista chu Messia a nihzia an ring tawh ang a, chumi hunah chuan Kohhran erawh chu vanramah lak chhohvin a awm daih tawh ang,” a ti. Hosea 2:2 hrilhfiahin: “Israel chu Jehova nupui a ni a, tunah chuan thenin a awm a, mah se lakluh leh tur a nihzia hi he changah hian a chiang hle a ni. Kohhran leh Krista inkungkaihna sawinan hei hi hman loh tur a ni…Thuthlung Thar chuan Kohhran chu nula thianghlim pasal nei angin a sawi zel a (II Kor. 11:1,2); khawngaihna vanga lakluh leh uire hmang ang hi a ni lo. Israel chu Pathian nupui uire tawh a dinhmun ngaia pawm let leh tur, Kohhran chu Beramno nupui tur nula thianghlim a ni (Jn. 3:29; Thup. 19:6-8); Israel chu he leia Jehova nupui a ni a (Hos. 2:23); Kohhran chu vanrama Beramno mo a ni (Thup. 19:7),” tiin.

Khitianga ‘lei nupui’ leh ‘vanram mo’ tih vela then hran hi Bible kalh a ni tih heng Bible changah te hian a hriat theih mai awm e: “Tin, he beram huanga mi lo hi, beram dang ka nei; anni pawh ka la rawn hruai tur a ni, ka aw pawh an hria ang; chutichuan pawl khatin an awm ang a, a vengtu pakhat nen.” (Johana 10:16) “Nang oliv suak reng ata sah chum mah, piandan lo anga oliv thing thaah zawma i awm chuan chung a zar taktakte chu, anmahni oliv thing pangngaiah chuan zawm an va ni dawn nasa em!” (Rom 11:24) Paula hian Jentailte chuan Juda ringtu tlemte te chu an zawm a ni tih a sawi chiang a. Juda tam tak pawhin Jentailte an la zawm ve dawnah a ngai bawk. Israel hnam pumpui a sawina niin a lang lo va, olive thing dang a sawina niin a lang bawk lo. Tichuan, Jentailte hmuh hniamna deuh awm chu hmachhawnin Paula chuan: Chutah chuan Juda mi a awm theih loh va, Grik mi pawh a awm theih hek loh, chutah chuan bawih a awm theih lo va, bawih lo pawh a awm theih hek loh, chutah chuan mipa leh hmeichhia pawh a awm theih loh; Krista Isuaah chuan in zain pumkhat in ni si a.Tin, Krista ta in nih chuanin Abrahama thlah, thutiam anga roluahtu turte in ni. (Gal. 3:28-29)

 

Kohhran nihna tak chu


Hetianga then darh a, rem dik phet tum lo hian Covenant Theology chuan Pathian tlanna chanchinah hian a hlimthla leh a tak a hmu thiam mai a. Pathian thuthlung hlui zawk hlen chhuahna chuan paradise hloh leh tiam, hloha tiam nawn leh a lantir tha hle a; amaherawhchu thuthlung tharah erawh chuan ram chu khawi lai hmun bik emaw tak hi ni lovin, khawvel ram zawng zawng mai piah lama lei leh van zawng zawng hi a lo ni ta zawk a ni. Chawimawia awm Krista chuan Jerusalem thar atangin hnam zawng zawng chungah thuneihnain ro a rel ta a ni. Thuthlung hlui zawka kir leh tur a ni lo va, a hlimthla chuan a tak chu hmun a kian mai tur a ni zawk ang. Israel ngaisang uchuak zawng zawngten Hebrai 10:19-29 hi zir chian a tha awm e.

Israel leh Kohhran chungchang leh Kristianten a thim a var thlu lova Israel kan ngaihsan thinzia kimchang taka a zir chian hnuin England Pastor Stephen Sizer chuan, “Kan hmaah hian Pathian Thu chhut dan chi hnih thlan tur kan nei. A hlimthlaa innghat theology nge a taka innghat theology; Juda ho an rama an kir leh buaipuina nge Isua Krista hi khawvel chhandamtu a nihzia buaipuina; Hnam leh hnam inhmuhmawhna hringtu theology nge dikna, remna leh muanna chawivawngtu theology kan duh zawk tih a ni deuh mai,” a ti. Kan Pathian Thu hi kan bihchiang a, thil kan chhut ngun a nih ngat chuan ngaihsan tur dik tak chu kan hre ngei ang.

Israel hnam ngaisangtu hi Mizote chauh ni lovin hnam changkang leh hausa zawk, fing zawka ngaihte pawh an ni tih a chiang a. Ngaihsanawmna tam tak leh an hnam Pathianin a hruai dan ngaihnawm mak danglam tak tak pawh a awm teuh a ni. Anni hi Chanchin Tha hrilna rilru nena kan vei ve pawh a hun tawh khawp awm e. Amaherawhchu, ngaihsan luata tisual hlei thei lo anga ngaih emaw, eng ang pawhin khawsa se tan rum rut mai ringawt chu Kristiante awm dan tur a ni hauh lovang. Pathian hnam thlan nia kan pawm tlat avanga kan Lalpa rinna hial pawh kan bansan phah a, Chanchin Tha meuh pawh kan thlauhthlak phah a nih chuan chatuan Pathian thiltum kan thelh hle a ni tih hria ila. A tak Krista chu kan nei a, A taksa Kohhranah kan awm aia hlu leh ropui hi a awm lo tih hriat nawn fo a tha awm e.

 


*****RE21052021*****

Comments

Popular posts from this blog

Engtinnge Kristian Nun Nghet kan neih theih ang le?

CHANCHIN THA NIHNA TAK

ISUAA DAMNA