𝐇𝐑𝐈𝐍𝐆𝐍𝐔𝐍 𝐇𝐋𝐔 𝐁𝐄𝐑


 

“I am not a silent spectator, I am part of the game, and I am ready to pay the price,”

Father Stan Swamy (1937-2021).


Nikum November 21-ah khan Jarkhand state-a tribalten an ram, an leilung an humhim theihna tura theih patawpa tang ngar ngartu putar kum 83 mi Jesuit Fr Stan Swamy sorkarin terrorist-a puh a, an man thu ka ziak a. An puhna awm lohzia leh ani ngei pawhin a phat nasatzia, bakah terrorist anga puh tawh zawng zawnga upa ber a nih thu te pawh ka ziak tel tain ka hria. Fr Stan hian jail run thim a chhuahsan ta lo reng reng a. July 5 khan a taksain a tlin ta ngang lo a ni. ‘Tualthahna ngei a ni e,’ ‘A thihna hi muang taka Indian democracy thih dan entirtu a ni,’ tih tein mi thiam tam takin sorkar an puh chhe hle. Chanchinbu mi leh khawtlang hruaitu tam tak bakah Kohhran hruaitute thlengin hemi chungchanga thuneitute thiltih sawiselna leh Fr Stan-a chu mi chhumchhia leh hnam hnuaihnungte tana a beihna vang liau liaua nunna hlan ‘Martar’ a nihna a ri ring hle. ‘Mi thianghlim’ pakhat angin khawvel hian a ngai chhunzawm dawn niin a lang. India hmarchhak Kohhran inzawmkhawm pawl, North East India Christian Council pawhin “A thih dan vel boruak hian rilru tihrehawm hle mah se he khawvela Pathian Ram a thlen theihna tura a hnathawh te avangin kan lawm a…a hringnun hi Kristian leh Kristian lote fuihtu leh chotu tha tak a ni tih kan hria…NEICC chuan a hma lo lak tawhna ang hi chhunzawm a tum tlat a, midangte pawh tanpui turin a sawm a ni,” tizawngin thu a chhuah a ni.

 

Zia lo tak


Fr Stan-a case kha Bhima Koregaon, Maharastraa kum 2018-a thil thleng chungchanga inhnamhnawiha puhna a ni a. Hemi avang hian mi 16 an man a, ‘BK-16’ an ti mai thin. Bhima Koregaon  khuaah hian Dalit (hnam hnuaihnung) ho leh hnam tha ho inkarah buaina a chhuak a; mi 2 thi, hliam 35 leh mi 300 lai man an ni a. He thila inhnamhnawih leh  Maoist (sorkar do hel pawl) nena inzawmna neiah an puh a ni a.  Ani phei chuan, “Bhima Koregaon thil thlengah inhnamhnawihna ka nei lo va, Maoist ho nen inzawmna kan nei miah lo. Ka nun pumpui adivasi (hnam hnuaihnung) tan ka hmang a, India Constitution-a inziak ang leh Supreme Court rorel te ka bawhzui mai a ni,” tiin a tang a, mahse a aw sorkar laipuiin a ngaithla lo a ni ber mai. Jailah hian a hriselna a tlahniam chak hle a ni awm e. A chunga rawng deuh mai jailer a awm lehnghal a. Midangte tana thawh nasat avang liau liaua putar kum 84 tuarna tur chuan a rapthlak deuh a ni. A tui inna dawt ‘straw’ takngial pawh ni 20 chhung an hren sak a, hman phalna court-a dil kual fe ngaiin an han sawisa tehreng a. Ani pawhin ‘Min man tirh chuan ka taksa peng hrang hrang hian a la thawk tha viau mahse a ni telin ka tlahniam telh telh a ni’ a ti. Parkinson’s disease an tih kum upa lam tana chet vel harsatna te a nei a, jailah hian Covid 19 a kai bawk. Heti chunga Bail a dilna pawh hotute beng arawng a lut lote pawh hi rorelna rawng tak a ni lo thei lo. A thih ni July 5 kha Bombay High Court-a a inlan tur ni tak a ni nghe nghe a. A tlin ta ngang lo a nih kha. Fr Stan Swamy chu a Lalpa tan a ‘Martar’ ta nge nge a ni.

 

Zuitu tak tak


Tunlai khawvelah engkim kalsana Isua rawngbawltu hi an awm theih a nih chuan Fr Stan te ang hi chumi dinhmun hnaih pawl chu an ni ngei ang. A thih hnua a thil neih an han lak khawm pawhin Voter ID, pawisa tlem leh thawmhnaw thenkhat – bag pakhata leng var var tham chauh a ni awm e! Bank Account te chu khawi lamah! Chu zawng chu khawvel rohlu a neih a ni ang. Krista vanga rethei ngam, dinhmun thain a tihbuai miah loh, sum leh pai leh dinhmun tha nia hriat laka inlahrang fel tlat a ni. An puhna te hi a dik leh dik loh hi a la rawn lang chhuak zel dawnah ngai ila. National Investigation Agency chuan a computerah thil dik lo eng eng emaw hmuin an insawi a. Father hian amah puh chhiat tumna avangin tuten emaw an lo khawih chingpen ngei niin a hria a, ‘Ka dah ni miah lo leh kei ngei pawhin ka la hmuh ngai miah loh a ni,” a ti. Thil rinhlelhawm tak a awm theihna chu BK 16 zinga mi Surendra Gadling computera kha kum 2 hmalam khan an lo ‘hacked’ daih tawh tih US Boston-a mi Arsenal Consulting an tih chuan a rawn sawi a. Rona Wilson laptop pawh hi chutiang tho va ‘hacked’ leh documents 30 vel lo dah sak a ni tih The Washington Post chanchinchibuin a chhuah bawk a. Father Stan-a phatna pawh hi a dik zawk a rinawm telh telhin a lang. Amaherawhchu, sorkar lam lah chu a ngawi tlat tho si a. Hetih lai hian Father Stan hian a thiltih thin a zep lo hle thung: “Tun kum 30 chhung hian Adivasi (vai tribalte) te tana thawkin zahawmna leh dinhmun tha an neih ve theih nan ka tang nasa hle a. Harsatna an hmachhawn chi hrang hrangah an lam ka tang nasa hle zel thin tih chu ka pawm. Sorkar policy thenkhat, Constitution kalh nia ka hriatte pawh sawiselna lehkha ka ziak fo bawk…” a ti mai a ni. A ziak chiang mah mah thin pawh a ni mai thei e.

 

Zawhna tam tak


Dr Suresh Matthew, Indian Currents Magazine Editor, chuan, “Chhanna kan va mawh hnem tak em: Engvangin nge Fr Stan kha Unlawful Activities (Prevention) Act hnuaia tang chunga a thih? Ram leh hnam do zawngin eng nge a tih? Thih hlauhawm khawpa a hriselna a tlak hniam chung pawhin eng vangin nge thla 9 chhunga bail pawh a hmuh loh? Heng zawhna chhanna hi thil hre thiam chin tan chuan a chiang khawp mai. Mi dikna chanvo namnultute kalh zawnga a tawng chhuah thin avangin sorkar tan hling a ni a; Adivasi-te tana a awka chhuak chu sorkar laipui, rorel mektu leh mi hausate tan hriat a nuam lo. Chuvang chuan mi thianghlim chu ram hmelma Maoist anga puhin jail bang an zut tir ta a ni. Sorkar hmanruate beihna hi a chiang hle.  Dan tawrawt UAPA hmanga man a ni a, mahse National Investigation Agency ten thu zawh chian an tum chuang miah lo, zawh fiah tur a awm loh vang a ni. Mi chhumchhia leh rah behte tan a ding thin a. Chu chu ram hmelmakna a ni mawlh si lo. Maoist ho nen an sawi zawm ta ringawt a nih kha. Chu lah chu a computera thil eng emaw an lo dah ruk vang nia sawi a ni lehzel si,” tiin a au chhuak.

 

Zawlnei dik tak


Tunlai khawvelah zawlnei nih chak kan pung a ni awm e. He hna hautak leh harsatzia hi kan ngaihtuah thin ang chu maw. Bible-a zawlnei hna hi han chhut chiang ila, nuam leh chen tur a awm meuh lo a ni awm asin. Mite huat leh do nihna a nia. Tin, thil lo thleng tur sawi lawk lam hi zawlnei hna thil tlem te zawk niin a hna pui ber chu Pathian duhzawng puang chhuak a, mite tih dik loh sawi chhuah ngam a ni. Tunlai ‘celebrity culture’ nen chuan danglam tak a ni. Fr Stan te ang hi zawlnei dik tak an nih zawk hmel. Huaisen takin hnam hnuaihnung, mi chak zawkte kuta tuar mek, an hmakhua sei tak atana thil tha lo lo awm thei lak ata veng a, chutiang dinhmuna hruai luh tumtute laka humhim tuma tan la a ni a. Sorkar laipui thil tih dik loh pawh an sawi miah miah ngam a nih hi! Dikna din chhuahpui a tum tlat avanga ama nunna ngei pawh a nunnain a tuar ta a nih hi. A rawngbawlsakte nunah thu a sawi rei viau dawn tih a chiang. A inpekna leh tuarnate hi miten an theihnghilh maiin a rinawm loh. He mi ropui Tamil Nadu fapa; Indian Social Institute, Bangalore Director ni thin khawpa mi thiam; a thiamnate a taka hmang tangkai tura state naupang Jarkhand tribalte zinga kum 40 dawn thawktu; mahni inhaivur tum miah lo; jail chhungah pawh mahni aia tanpuite ngaihtuah zawk zel thin; dikna palzut a niha, “Thlir liam mai maitu ni lovin a beihnaah ka tel ngei a, eng pawh thleng dawn se a man pek ka huam e,” ti ngam ngattu mi huaisen hi zawlnei dik tak chu a ni e. Fr Stan Swamy-a nun hi hringnun hlu ber pakhat chu a va ni chiang em!


*****RE23072021*****

Comments

Popular posts from this blog

Engtinnge Kristian Nun Nghet kan neih theih ang le?

CHANCHIN THA NIHNA TAK

ISUAA DAMNA