𝐒𝐀𝐏𝐓𝐀𝐖𝐍𝐆 𝐌𝐀𝐖𝐋𝐇 𝐌𝐀𝐈 𝐇𝐈

 Hripui leng karah chanchin hriat hrehawm tak takin min tuam vel laiin matric result tha tak tak kan han hria chu min tiharh sawng sawng mai alawm. Lockdown vanga sikul kal hleihtheih loh a ni chung pawha result duhawm tak tak kan nei hlawm hi a lawmawm takzet. Zirlaite kal zelnaah duhsakna kan hlan a. An zirlai hmakhua a la sei hle a ni tih hre tur leh khawvel chhing tur chuan Saptawng thiam a ngaih nasatzia hre turin ka’n duhsak thar ve leh a ni.

Saptawng thiam lo hnam?

Khawvel pal zau ve tehchiam lo mah ila hriat phak chinah chuan Korean ho khi Saptawng thiam lo ber hnam an ni hial awm e, ka ti thin. Saptawng thiam tuma nileng lenga librarya Korean- English Dictionary nena tawm te pawh ka tawng ve nual; ‘Its fery dif-fi-khult’ an ti sup thei chauh a nih ve kha! An leili nen English kalhmang hi a inrem lo emaw tih mai tur a ni. Mizote hi Korean ho ai chuan kan sang fe zawk nia ka hre chung hian Saptawng thiam harsat hnam ni hian ka inhre thin. Thiam lo deuh pawh ni se vaiho te hi chuan mi hmaah chuan awmang deuh hian an tawng thei mai zel a. Keini ho hi chu thiam fu-a ngaih pawh hi mi hmaah chuan an bah nuai mai a ni. Kei ngei pawh hi ka thiam tur ang hian ka la thiam lo chiang! Zir zel a va tul em! Mizo mediumah ‘B-a-ba, Chaw-a-cha’ zirin Class III thlengin ka zir a; Kan hotupa’n ‘Hickory Dickory Dock’ tih min lehlinsak tuma ngaihnawm ka tihzia kha ka theihnghilh thei lo. Chuta tang chuan English medium tih theih school hlirah ka kal a. Mahse, vawiin thleng hian ka la thiam tawk lo nasa! Leiliin a la mil lo chu a nih hi! Kum a liam tam tawhzia ngaihtuah chuan vawiinah hian sap ho ang chiaha hmang thei tawh tur niin ka inhria. Chu chu a teuh si lo.

 

Atna takin min lo bual thin

Saptawng thiam chak vang liau liau a, thei leh thei lova English mediumah te kal ve tang tang si chuan nasa lehzuala zir kha kan lo tum lem lo a lo nia. Zirtirtuten min biakin ‘Yes, Sir’, emaw ‘No, Sir’ emawin kan chhang ve hram hram a, thiante nen lah chuan thiam ang ang pawhin kan inbe ngam der lo! A va han mawl thlak tak em! Chhungten thiam lehzual tura min duh avang chauhvin neih thinglung khawngin Saptawng hman tam lehzualna college-ah min han  tir ve a. Chutah pawh chuan kan la tang nasa lo hlein ka hria. Tum khat chu kan inkhawmnaah Mizo nula pakhatin sap awphawi nalh em emin tawngtaina a rawn hmang a, ban hnuah hostela Mizo tlangval zawng zawngin kan nuih emaw tih mai turin a chham dan te an zir sup sup mai a ni. A va han mawl thlak tak! Keini zawng zawng pawh kha Saptawng thiam duh vanga hostela awm ve tang tang kha kan ni sia. Kha nu Saptawng thiamzia kha ka ngaihtuah let thin, kan atzia nen khan!

 

Thumal awmzia chauh a lo ni hauh lo

Tu emaw ni hian JF-a Dictionary kha a by-heart vekin an sawi a, ka ngaisang hle a ni. Duh ve teh mah ila han tlin ve chi ziazang niin ka hre lem lo. Thumal (word) hriat hnem tumin tan chu ka la ve nual, mahse ka tum a ruh tak tak lo tih tunhnuah hian ka hria. Tin, Saptawng thiam hle tur hian a thumal (word) zira zir tawp hi chu theihnghilhte pawh hi a awlsam angreng a. Chuvangin, thumal (word) lawng lawng aiin thu tluantling (sentence) zir tur zawk niin ka hre ta. Sentence-ah thumal (word) a awm zel tho si a. Tawngkam mawihnai deuh deuha thumal inphum zir ching ila hriat reng a awl zawk anga, a hman kan thiam nghet zawkin ka ring bawk. Tin, a awmze hriata kan lo lungawi mai thin kha a pawiin ka hre hnuhnawh tlat. A hman chhuah dan kan hriat a ngai. Miin an hmana a awmzia kan hriat ve tho, mahse keimahnin kan hman ngai miah loh a awm nuk thin hi. Tawng chhuah tam emaw  ziah chhuah tam emaw a tul a niang. Kan thianpa pakhatin English novel pakhat a lek a “Heta mi hi ka hre vek, mahse a word zawng zawng hi chu ka hre vek hauh si lo,” a tih ka la hre reng. Tawng hian kalhmang engemaw tak chu a nei a ni tih a chiang. Mahse, thiam tak tak chuan a awmzia a man ang a, a hmang chhuak thei thin bawk. Grammar te pawh hi a textbook atanga zir ai chuan hman tam lama zir chi zawk niin ka hria, a textbook chu a tanpuitu chauh ni se.

 

A ri chhuak a pawimawh

Kan lehkha zir ve laia ka lo man that miah loh chu Saptawng hi a ‘ri’ a pawimawh tih hi a ni. Han tipuam deuh talh te kha zak thei lo leh intisap-ah deuhah te kan lo ngai mai mai a, an lo fing hle zawk a ni tih kan hre miah lo. Saptawng thiam chak leh a thiamte ngaisang hle si khan kan ngaihdan kha a lo mawl ngawt mai. A word-meaning hriat tam, a ziak lama ziah chhuah that theih piah lamah a lam dan dik leh awphawi mawi hi a pawimawhzia hi tunlai ‘media-saturated’ khawvelah kan hre telh telh ang. Kan sikulte pawh hian a ri chhuak lam ‘pronunciation’ mai ni lovin ‘accent’ kan inzirtir nasat a ngai. Sikul tha tam takin prep atangin chutiang chuan an tan. Kan fate pawh hian kan saptawng lam dan min correct fo. A lawmawm dan a dang thin hle! Hei erawh hi chu hria ila, sap rama awm lo leh sap chhungkuaa seilian lo tan eng angin hmang nalhin han tipuam talh thin mah ila kan pai puam ve mai mai a ni tih hriat erawh chu a tha. Sap tak tak bengah chuan tu pawh hi kan pai tho tho. Tunhmaa English thiama kan ngaih South Indian English awphawi nalh bik lohzia te pawh kan man thiam ve tawh hi. Vaiho hian an accent hi an innuih ve tlawr tlawr a nia. Khasi thingtlangpa English te hi a va han ‘Khas’ ve mai mai! Mizo English awphawi chang fek fawk pawh hi a tul lo thleng thlenga zahpui tur a ni bik lo. Amaherawhchu, kan theih patawpin mite benga ngaihthlak nuam deuhhlek turin inzir ta ila. Mi zinga thil sawi ve changa puam ve talh leh ‘Zo’ lutuk lova kan hman theih nan! Interview han hmachhawn ho ta ila nalh dak thlerh thlawrha hmang chuan mi a hneh dan a dang zar ang tih hriat mai tur. TV, Youtube, Social Media chi hrang hrang bakah chutiang zirna ‘apps’ te pawh a awm a nia aw. Ngaihven duh tak zir theih dan a tam. Hmang tangkai ngei teh khai. Inchhir kan tam tawh hi!

 

Saptawng nge pawimawh Mizotawng?

He zawhna hi zawhna tangkai miah lo a ni. Mahse keimahni chhanna theuh kan pai furin ka ring tho. Zirna lam ngaihtuah mi kan mithiam tam takin kalpui duh dan pawh an nei ngei ang. Ka ngaihdan veah chuan tun aia nasaa kan zir a, kan inzirtir a ngai ve ve tih hi a ni mai. Tunhma deuhva High Schoola ka zirtir ve zawk laiin thangtharte Mizotawng thiam tawh lohzia ka hmu chiang vein ka hria. Kan hun laia tu tan pawh zir ngai mang lova kan hriat kha an beih fe a tul tawh a ni. Chutih rualin kan Saptawng thiamin rual a la pawl tak tak thei si lo. Zofate hian khawvel hi chhin kan tum chuan tun aia nasaa Saptawng kan zir a ngaiin ka hre thung. Chu chu school education atanga tan chi niin ka hre bawk. ‘Basic knowledge chu mahni tawngin hre phawt ila, kan tawng ngei hian kan rilruah intuh nghet se’ han tih te pawh hi ‘Saptawng based-in nghet taka a intuh a nih pawhin kan Mizona a tihniam hranpa dawn em ni?’ kei chuan ka ti mai. A thlen pawh a thleng thui zawk ngeiin ka ring.

Dinhmun hriat chian a tul

Hman deuha Mizo nula state danga seilian Duhlian tawng hmang tam lo takin Miss Mizoram nih a rawn tum ve mauh tum khan tawng thiam nal loh chungchang titi a tam hle a nih kha. Facebook comment pakhat chuan “Mizotawng thiam lohte chu a pawi hleinem, a hmanna a tlem em mai!” a rawn tia. Chaltlai deuhvin hre mah ila a thil sawi hian rilru a khawih zar mai. Mizote tan chuan Mizotawng hi a mawi a, a ngaihnawm a, kan ngaihluin a pawimawh nangiang e, mahse a hmanna khawvel hi a la zim deuh zawng a ni. Chutah tak chuan Saptawng kan thiam hle a pawimawhna a lang thung. Korean ho chuan Saptawng an thiam lo va, mahse an tawngin PhD an hmu thei, chuvangin Saptawng an mamawhna a sang lem lo. Hnam dang nena inchiahpiahna ramah an cheng lo va, an tawng vekin thil an ti thei aniang. Saptawng hmang miah lovin an tangkai thei em! Chutiang chu Mizote kan ni hauh lo tih a chiang. Buluk taka ‘Chutiang chu nih kan tum ve mai tur alawm’ kan ti a nih pawhin tun atang hian tang mar pat pawh ni ila chu dinhmun chu kan la hlatzia kan hre mai ang. Khawvelah hian Saptawng hmang hi nuai 135000 an awm anga chhut a ni, Mizotawng hmang erawh chu nuai 20 vel kan tling ang emaw? College level science textbook pakhat pawh kan neih loh laiin khawvel lehkhabu chhuak zawng zawng hi Saptawng emaw tih mai turin a tam si a nih hi.

Khawvelin Saptawng thiam a ngaisang

Mizote hian Saptawng hi kan ngaisang zual emaw ka lo ti thin rawk a. A lo ni teuh lo mai. Khasi ho hlei hlei khuan an lo ngaisang a lo ni a. ‘Shillongah chuan pitar te te pawh Saptawngin an dak zeih zeih mai’ kan tih laiin a thiam tha zual nia an ngaihte chu an lo induhin an lo dah sang hle a lo ni a. Vai ho pawh hi an ni tho. English news anchor Rajdeep Sardesai-an Congress chhuanvawr Sashi Tharoor leh BJP mithiam Swapan Dasgupta te a kawm dun tuma “In pahnih karah chuan English chungchang chu kan sawi ve ngam lo ve!” a han ti kha chu a level a va han sang vai vai em!  Sapho hlei hlei hian a nia Saptawng thiam ngaisang ni! Barack Obama’n Bin Ladena thih thu a report leh Trump-an ISIS leader thi a report kha ngaithla kawp ta ila, America President theuh theuh karah pawh thiam dan inan lohzia chu langsar tak a ni. Saptawng hi thangtharten chhenfakawm khawpa an thiam a ngai. Hriat thiam a pawimawh, hman thiam a pawimawh lehzual – ziah thiam leh hman nalh a va tul tak em! Saptawng lehkhabu chhiar chak si, a awmzia hriat map bawk si loh laia “Hetiang lehkhabu hi ka la chhiar ve ngei ang,” ka tih rilruk lai khan a chunga ka sawi zawng zawng hi lo hria ni ila aw!

****RE11062021*****