𝗠𝗘𝗜𝗗𝗜𝗟 𝗔 𝗗𝗔𝗜 𝗧𝗔𝗪𝗛 𝗔𝗡𝗚 𝗘𝗠?

“Hmanlai mite kha chuan thihna an hlau a; chumi hnuah meidil an hlau leh a; tunlai mite chuan nun awmze nei lo hi an hlauh ber a ni tawh,” an ti. Hmanlai han tih hian Thuthlung Thar hun lai vel a ni ang a, chumi hnuah chuan kum laihawl (500-1500) a ni leh ang tih hre thiam ila. Tunlai hunah hian chatuan meidil a awm ringtu leh hriltu an tlem sawt hlein a hriat a. A awm ring nghettu tam tak pawh hian kan sawi tam lo va, intihthaihna ang deuhvah kan ngai deuh thin niin a lang. A hlauhawmzia hi kan pawh tawk lo a ni mai thei. Hmanlai deuhva England rama an khaihlum tur mi sual pakhat chu Pastor pakhatin a counselling chiam a. Chupa chuan Pastor chu en he hawin, “I thu sawi hi ring ve ila chuan England ram zawng zawng hi thingthi-a fang chhuakin ka hril ang,” a tih khum a ni awm e. Chatuan meidil awm ring si a, sawi liam mai mai tute min cho hle mai.

𝗞𝗮𝗻 𝗻𝗴𝗮𝗶𝗵𝘁𝘂𝗮𝗵𝗻𝗮 𝗮 𝘇𝘂𝗮𝗻 𝗸𝗮𝗻 𝘁𝗵𝗶𝗻

Thangthar zingah hian he meidil hlauhna tak tak hi a kiang ang tih hi venthawn ngai tak a ni ta. Tunlai Pathian thuhriltute hian a tihbaiawmzia leh rapthlak turzia an sawi tam tawk lovin a hriat a; mi tu pawh mai hi hremhmun tla tur ema ngaih hi chu a har aniang e. Meidil lo zawka sawi kai hram dan kan dap tlang thin chu a nih hi. A nih tur ang ang a nih hnuah hi chuan a la damte inthlamuan tawn a ngai thin si a, a ngaihna tak pawh a awm lo fo a ni awm e. Chuti chu ni mah se he thil rapthlak tak, dam chhung hun hmang uluk lote hmachhawn ngei ngei tur hi kan ngaihthah loh a pawimawh tak zet a ni. Chatuana mei leh kata han kan ngar ngar mai tluka thil rapthlak ngaihtuah thiam har tak a ni. A rapthlak lutukna hian min heltir zawk a, a hrehawm lutuk dawn avang hian tumah kan induhsak lo niin a lang. Chu boruak chuan min bum deuh theuhva, a hlauhawm tur ang chiah hian kan su fak lo thin niin a hriat theih. A chunga kan sawi mi sual khaihlum mai tur ngaihdan hian hremhmun chungchang a phawk fuh hle a, kan sawi anga rapthlak hi a nih tak tak si chuan thawk aphita sawi liam mai mai chi chu a ni mawlh lo.

𝗣𝗲𝗵𝗵𝗲𝗹 𝗮𝗻 𝘁𝘂𝗺

A rapthlak lutuk avang hian mihring rilruin a mil vak lo. Mipui mimir aia ngaihtuahna hmang thiam anga inngaite phei chuan pehhel hram hram an tum thin a ni awm e. Khawvel mithiamte tan chuan thil awm lo lutuk a ni. Chuti taka mihringin tuarna hrehawm rapthlak a tuar tur chu an ngai ngam lo. Engmah hian a phu lovin an hria. New Atheist hovin Kristian sakhua an beih nasatna ber pakhat a ni. Pathian Thu thiam anga ngaih theih zingah pawh an bang chuang lo. Chatuana na ngawih ngawih tuara inhrem chu Pathian zia nena inmil lovin an hria a. A thenin Bible an lepse thiam dan atangin Bible hian chatuana hremna hrehawm tak tuar tura sawina chu a nei chiah lo niin an hria a. Chu mai ni lovin, chatuana meidil saa kang khawp tura sual hi awm theiin an hre lo va, a inphu lovin an hre tlat a ni. Hetiang a lo awm theih chhan chu Bible sawi ang ngau ngau hi tunlai khawvel tan chuan rawng lutuk deuhva an ngaih vang a ni. Pathian nihnaah sual huat aia ngaihzamna an hmuh len vang a ni. Hmanlai kha chuan thil dik lo titu chu hremna hmu turah an ngai deuh mai a, tunlaiah ‘dik, dik lo; tha, tha lo’ tih thuah pawh an buai tak nuai vang a ni bawk awm e. Hremna aiin siam that lamin rilru a la nasa zawk aniang. Sual chungchang hi Pathian laka helna leh ama pawi sawina lam aiin a tisualtu tlin lohna pangngai anga kan ngaih liam tak vel mai mai vang hi a ni bawkin a rinawm.

𝗞𝗮𝗻 𝗟𝗮𝗹𝗽𝗮 𝗮 𝗰𝗵𝗶𝗮𝗻𝗴

Hremhmun chungchanga thil mak tak mai chu ‘Khawngaihna leh Thutaka khat’ kan Lalpa ngei kha a sawi nasatu ber a ni tlat hi a ni. Hranghlui Atheist ngan berte zinga mi Bertrand Russell-a chuan, “Krista nuna thil dik lo awma ka hriat chu meidil chungchang a zirtir tlat kha a ni. Mihring pangngai tan chuan chatuana hremna hi pawm theih niin ka hre lo, mahse Chanchin Tha bua Krista chanchin kan hmuh hi chuan chatuan daih hremna a awm dawn tih hi an sawi chiang si a ni,” a ti. Mihring ngaihtuahna pangngai leh chatuan hremhmun hi a inmil lo bawk a ni! Mahse chu tak chu kan Lalpa khawvel lo kal chhan a ni zawk hlauh si a – kan pumpelh theih nan. A hlauhawmzia a chiang a ni. “Tin, i mit ding lamin a tihtluk che chuan, kher chhuak la, paih daih rawh; i taksa apuma Gehenna-a paih ai chuan, i taksa peng pakhat boral chu i tan a tha zawk a ni. Tin, i kut ding lamin a tihtluk che chuan, tan la, paih daih rawh; i taksa a puma Gehenna-a kal ai chuan, i taksa peng pakhat boral chu i tan a tha zawk a ni,” (Matt. 5:29, 30); “Tin, taksa tihluma thlarau tihlum thei lotute chu hlau suh ula; Gehenna-a thlarau leh taksa tiboral theitu erawh chu hlau zawk ang che u,” (Matt. 10:28); “Khawvel tawp hunah chuan chutiang bawkin a awm ang; vantirhkohte chu an lo chhuak ang a, mi fel zing ata mi sualte chu an hlir ang a, rawh tuina meiah chuan an paih ang; chutah chuan tah leh ha thial chu a awm ang," (Matt. 13:49,50). New Atheist zinga mi Sam Harris chuan Kristian zirtirna sawisel nana hmangin, “Isua khan vengte hmangaih chungchang chauh a zirtir emaw i tih chuan Thuthlung Thar chhiar mai teh. Ropuina nena chhum chunga a lo kal leh huna a thiltih dan tur kha chhiar uluk deuh bawk la,” a ti mai nia. Isua chu a chiang.

𝗔𝘄𝗺 𝗹𝗼 𝘁𝗵𝗲𝗶 𝗮 𝗻𝗶 𝗹𝗼

Ngaihtuah chian chuan hremhmun hi thil awm lo thei lo a nih hmel zawk a. Pathian engkimtitheiin a duhzawng leh tha tih zawng mihring zawm atan a puang chhuak a nih chuan a zawm duh lote chu a enliam mai mai ngawt dawn em ni? Chutianga palzut mai mai theih chu mi le lo tak zia a ni zawk dawn a, Pathian nihna nen a inhmeh lo a ni. Tin, dikna ken kawh a nih dawn chuan hremna a ngai tlat. Khawvela sualna tawrawt tak takte an phu tawk hremna an chunga a tlak loh chuan diknain ro a rel lo a ni dawn a, chutiang thil chu pawm a harsa thin. Dikna lal tiangin ro a rel dawn chuan hremhmun a awm ngei a ngai zawkin a lang. Chu mai bakah, Pathianin sual leh a thiltihtheihna chunga hnehna a chanzia lantirna turin hremhmun a awm a ngai – felna chu bawlhhlawhna lak ata lak hran a tul dawn si a. Meidil awm theih ring lotute hi chuan Pathian duhzawng hi an ngai hlu tawk lo va, sual ngaihzamna thui tak an nei a, Pathianin sual a huatzia hriatna lamah bak an nei a ni ngei ang.

𝗠𝗲𝗶𝗱𝗶𝗹 𝗮𝘄𝗺𝘇𝗲 𝗱𝗶𝗸 𝘁𝗮𝗸

‘In duh ang chuan awm ta mai che,” tia mihring hnena Pathianin zalenna a pek chhunzawm zelna hi ‘hremhmun/meidil’ kan tih hi a ni mai awm asin. Vawiinah pawh hian Pathian hnawltute chu Pathianin a tilui lo va, sual kawng zawh thlang tlattute chu pawt lui lovin an duhna kawngah a kaltir mawp mawp mai a nih hi. Hremhmun kan tih pawh hi chumi chhunzawm zelna, Pathian tel lova nun thlang zawkten an duh ang taka chatuana Pathian tel lo nun an hmanna a ni mai a. Dam chhunga chutianga nungte chuan thih hnu khawvelah pawh an la chhunzawm ta zel a ni mai dawn lawm ni? A tawpa thil thleng danglam tak aiin vawiin kan nihna nena inzawm reng, kan kawng zawhin min hruai thlenna leh kan nihnain a ken tel a ni ang. Mahni hmasialna, nawmchenna bawlhhlawh leh Pathian ngaihsak lohna nun pung zel chu hremhmun hi a ni. Thil dang vak a ni lo ve. Mi sual nuna awm sa a ni zawk. Engemaw zawng chuan hremhmun hi Pathianin mi sual a hremna hmun ngawr ngawr ai mahin Pathian tel lova nun rapthlakzia lantirtu leh sawifiahna pawimawh tak a ni mai lovang maw? Chatuan meidil atang hian Pathian tel lo nun nihna dik tak a lang chiang hle a, hei hian Pathian hlutzia a pho chhuak fiah hle a ni.

*****RE16092021*****