Yoga hi ngaihsan chi a ni em?


          YOGA HI NGAIHSAN CHI A NI EM?
-          R.E. Ralte

Mizo zirlai India ram khawpui danga seilian leh kan officer an hun tam zawk hnam dang zinga hmangte rinna dinhmun leh kan sakhua an thlir dan hi engang chiah nge ni tawh ang aw, tiin ka lo ngaihtuah ve thin a. Thangthar tam tak lehkha thiam zawk leh changkang zawk te hian kan Lalpa Isua Krista hlutna leh amahah chauh chuan Chhandamna a awm a ni tih hi an hnawl tan tawh mai awm mang e, tih hi vei tham a ni. Heng mite hi kan hnam leh sakhua hmahruaitu turte an nih miau avangin an rinna dinhmun hi Kohhran leh thahnemngai zawng zawngte chuan ngaihthah theih a ni lovang.
                Hmanni zanriah ei kham ka thu hahdamin The Aizawl Post hlui lam tawh (July 18 & 19) ka thlek mai mai a, ka lo chhiar fuh lem loh thuziak Kristian Sakhua leh Yoga a Inkalh Lo tih M. Lalmanzuala ziak kha ka zu hmu fuh a, rilru a thawng zar mai. A ziaktu hi mi huaisen, thu ziak taima leh invawng fel tak a ni tih ka hai lo. Ram leh hnam, leh Mizote nunphung siam tha turin thil nihna tak sawi ngam zel a ni a, ani ang kan nei hi kan ram leh hnam vanneihna a ni. Zam lovin ziak zel se pawh ka ti. Amaherawhchu, tun tumah hi chuan kuang lo nawrin a pal thui deuh hrat niin ka hria.
                Yoga leh Hindu sakhua hi sawi buai tur awm lovin a inzawm a ni tih a chiang sa a. Hindu sakhua innghahna Philosophy school 9 zingah Yoga school hi pakhat a ni. Tunlai Hindu sakhuaah chuan Advaita Vedanta school zirtirna hi a lar ber a, mahse Yoga school te hian zuitu an la ngah mai bakah school hrang hrangte zirtir dan te tunlaia an sakhaw zirtirtu (religious teacher) te chuan an chawhchawrawi thiam thin hle. Tawi tea sawi dawn chuan Yoga chu exercise (meditation) hmanga Chhandamna chang tum pawl ti ila kan sawi sual kher lovang.
                Pu H. Lalmanzuala hmuh fuh loh chiang tak chu a thuziakah hian a lang reng mai. Chu chu, “A tawi thei ang bera sawi chuan Yoga tum ber chu, mahni inhmuhchianna (self-realization) nei a, Pathian (Brahma, Saptawngin ‘God’, Allah pawh Saptawng chuan ‘God’ a ni tho) nena pumkhata insiam hi a ni,” a tih hi a ni. Brahma a tih hi Brahman (a lam dan a inang) a tih tumna niin ka ring a. ‘God’ nena inang renga a ngai hi a tihsual lai chu a nih hmel. God chu ze nei, duhzawng, rilru sukthlek nei (personal) a ni a, Brahman erawh chu ze nei (personal) leh ze nei lo (impersonal) inkawp a nih avangin ‘God’ tih ringawt chu a tawk thei lo. Brahman chu personality piah lam, sawi hlei theih loh a ni.
Hindu sakhuaa zirtirna reng rengin a tawp khawka Chhandamna an sawi dan chu Brahman nena pumkhat (pakhat) kan nih zia hriat chhuah hi a ni a. Chu chu an philosophy innghahna Pantheism (thil zawng zawng hi Pathian a ni, Pathian chu thil zawng zawng a ni = all is God and God is all) a nih vang a ni. I chhandamna tur chu Pathian i nih zia hriat chhuah kha a ni a, Pu M. Lalmanzuala tawngkamah ‘mahni inhmuhchianna’ (self-realization) neih a ni. Chumi awmzia chu Pathian i lo nih zia emaw, Pathian nena pakhat i lo nih zia hriat chhuah kha a ni. Chumi kawng chu thenkhat tan hriatna (knowledge), thenkhat tan inpekna (devotion), thenkhat tan Yoga a lo ni ta a ni.
                Brahman hi sawifiah theih a ni lo. Pathian (God) a ni ngawt bawk lo. Brahman sawina chu Sanskrit-in ‘neti, neti’ (hei chu a ni lo, hei chu a ni lo = not this, not this) a ni. Hindu ho chuan Pathian (deva/ishwara) an nei teh meuh mai. Mahse Brahman chu Pathian leh Pathian lo inpawlh vek; engkima engkim, sawi hleih theih loh, mihring tawng leh hrilhfiahnain a daih loh a ni. Saptawng chuan ‘ultimate reality,’ emaw, ‘absolute’ emaw a ni tawp mai. Pathian kan tih mai piah lam a ni. Entirnan – “Brahman chu hmangaihna a ni,” lo ti dawn la, chu chuan Brahman a sawifiah zo lo. A chhan chu Brahman chuan hmangaihna mai lo nihna tam tak a nei (huatna telin). Chuvang chuan a Hindu philosophy leh theology innghahna bulpui Brahman hi sawi buai theih tak a ni reng a, Brahman sawi tur hi chuan tu tawngkam mahin a daih lova, thil sawifiah hleih theih loha innghat rinna a ni mai reng a ni.
                Chutiang a nih avang chuan Brahman chu chhawng hnihin an then a – saguna brahman leh nirguna brahman an ti. Nirguna Brahman chu ka sawi tak ‘sawi hleih theih loh’ (indescribable, ineffable) Brahman hi a ni a, saguna erawh hi chu pathian mihringten kan han hriat theih chin, Vishnu, Shiva, Kali, etc., vel te hi an ni. He saguna pathian neuh neuhte zingah hian Kristiante Pathian Isua Krista te hi an dah a, an pawm thiam viau reng a ni.
                Chuvang chuan alawm an zirtirnaah hian Pathian laka sualna te, simna kan tih te, Pathian ngaihdamna kan tih ang te hi mihring chhandamna sawinan an hmang vak lem lo. Chhandamna chu kan nihna dik tak hriatchian a ni a. Chu hriatna atang min dal thei te chu meditation te hian a tih bo theih, tiin an zirtir ta a ni. India ram chhim tawp Kanyakumari khu vawi hnih ka tlawh ve tawh a. Vivekananda Temple tuifinriat chhunga an sakah khuan meditation room thim khek khuk a lo awm a. Room chhung bangah chuan lang deuh reu ruauin ‘OM’ chhinchhiahna an daha, chu OM chu en ngar ngar chunga ngawi renga rilru sawr bing tur a ni awm e. Keia chuan ho ka ti ang reng khawp mai.
                Pu H. Lalmanzuala hian meditation hi a ngaisang hle tih a ziakah hian a lang a - ”A nihna taka ‘meditation’; kan tih chuan kan ngaihtuahna-a thil tha lo lam, chapona te, midang itsikna te leh thil tha lo dangte pawh a hnawt bo thei a. Hei hi mi thenkhatte’n ‘rilru/ngaihtuahna tihruah’ an tih nen a inanna a awm. Hetianga kan intihruah theih chuan keimahni-ah Pathian a lo lut a, Pathian nen pumkhat-ah kan insiam thei a ni,” a ti. A tawngkam rem hi a fimkhur tawk lo deuh niin ka hria. Philosophy leh Theology-a a la thlen thui bik loh zia pawh a lang deuh ruak mai. “…Yoga-ina a tum ber chu Pathian nena pumkhat kan nihna a taka chantir a ni,” te a la ti ta deuh deuh. Kristian sakhuaah chuan tuman meditation-in Pathian nena inpumkhatna mihringin a thlen theih thu kan zirtir ngai lo. Pathian nen hian pumkhat kan ni lova, Pathian laka misual, Chhandamna chang tur chuan Pathian nena inrem ngai kan ni. Pathian leh mihring karah palai pakhat chauh a awm a, amah avang chuan Pathian leh mihring misual te hi kan inrem thei a ni chauh zawk.
                Kristian sakhua pawhin meditation (ngaituahna ding) hi kan ngaisang em em tho va. Fianrial tawngtai kan tihte hi hetiang chi hi a ni. Mahse Kristian meditation leh Hindu meditation chu a inang ngai lovang. Yoga meditationah chuan kan ngaihtuahna sawr bingna (focus) tur chu engmah lo ‘Thu’ awm lo kha a ni a. Kristian meditation erawh chuan ‘Thu’ a focus a, chu thu chu Isua Krista leh a chanchin a ni. Rilru tihruah a ni ngawt lova, ‘Thu’ tisaa lo chang chu kan ngaihtuah ang a, a thu Bible kan zir thin ang. Mahni inhriatchian a pawimawh em em laiin a pawimawh zawk chu chu ‘Thu’ hriat chu a ni.
                Greek mifing hmasa Socrates-an finna bulpui chu, “Mahni inhriat a ni”(Know Thyself) a lo ti a. Chu ang deuh chuan Hindu mi thianghlim ten mahni-inhriat (self-realization) an lo uar(Hindu sakhua zirtirtu tam takin Brahman leh Self te hi inangah an ngai). Eng emaw chin chu a hlutna a awm ngei ang. Mahse Bible-in, ‘mahni inhriat’ aia a ngaih pawimawh zawk chu ‘Pathian hriat’ a ni. Mahni inhmuhchhuah tuma rilru sawr bing aiin Pathian min hmangaihna leh thatna zawng zawng hriat tuma Amah pawlna neih hi nasa takin a hlu zawk. Kristian meditation chuan “Hriat chian leh zual che hi ka va duh em!” tih hla hi a thupui a ni, “Mahni inhre chiang ila,’’ tih ni lovin. Pathian darthlalangah lo chuan kan inhmufiah thei tak tak si lo va.
                Yoga insawizawina asanas leh pranayam te hi a tangkai lo kan ti thei lo. Yoga a ni emaw ni lo emaw insawizawi hi chu taksa leh rilru tan a tha hrim hrim. A nihna takah chuan taima ila chu Yoga kher pawh a tul chuang lo, insawizawi dan chi hrang hrang a tam khawp mai. Kea kal ringawt pawh hi a tha hlein an sawi. Exercise hi thil tha leh man tlawm ber a ni. Zing kea darkar khat vel kal mai te a ni a. Taksaa thau chhia paih tur chuan thil man tam mawm, thlum leh hmui ei tlem te a lo ni leh a. Heng zawng zawng hi sum leh pai zawnga chhut chuan hlep hlir a ni mai. Tin, Yoga puithiam rawih ai chuan Seventh Day ten thianghlimna an uar em em zirtirna te hi zawm sak ila kan tifuhin ka ring.
                Miin Yoga hi exercise ang chauhvin lo ti ta se, a Kristianna a bo ka ti hauh lo. Kristian tha a ni thei lovang pawh ka ti thei bawk lo. Pu H. Lalmanzuala ngei pawh hi a mimal nun ka hre hauh lova, Pathian tih mi tak a nih ka ring. Heng zawng zawng hi ka han sawi chhan chu – Yoga hi Hindu sakhua nen a inzawm thuk hle a, an thil tih zawng zawng hi an Pathian rin dana innghat a ni ve bawk e. Chu chu i hrethiam ang u, ka ti a ni. Yoga hming tel miah lovin a exercise te hi lo ti ve ila, kan taksa chuan a that phah em em ang tih chu a rin theih mai. Yoga a nih vang ni lovin a exercise vang kha a ni si a.
                Pu H.Lalmanzuala khan Hindu Swami te fel zia kha hahipin a rawn sawi a. A lawmawm ka ti. Sakhaw dang betute hi mihring tehnaa misual an ni vek lo reng a ni. Thatna dan thui tak tak zawhtute an ni a. Tumah Hindu, Muslim, Buddhist a nih vangin a sual ngawt lo tih pawh hriat a tha. Amaherawhchu, Kristian sakhua chuan mihring leh mihring inkara fel leh that a ngaih pawimawh em em rualin, Pathian hmaah engtin nge misual hi thiam a chan theih ang tih hi a buaipui thin. Mihring zinga felna pawh chu Pathian hmaa felna atanga lo luang chhuak tur a ni zawk.
                Hindu Swami te chu an mimal nunah chuan sawiselna tur an awm lo mai thei. Hindu khawtlang nunah high caste (hnam sang) an nih tlat avangin nuam pawh an ti ngawt ang. Chutih lai reng chuan low caste (hnam hniam) te leh out-caste (hnam pawn lama mi) hnam hnuai hnung, tawh thiang lo (untouchables) te hi an la nei reng em? Swami te chu an pian leh murna renga chang kang, pathian mi, sakhaw enkawltu, an ni mai thei. Pian leh murna avanga khawih thiang lo, hnam sang (high caste) te hmuhsit ngawih ngawih Dalit te hi engtin nge heng swami te hian an en aw? Zalenna an neih leh an rights te an hmuh ve theihnan Swami te hian an rilru leh ngaihtuahna te an seng em? An zalenna an sual pui em? Nge hnam hniam te an hniam hi an ‘enjoy’ zawk?
A lo chhut ve tura ka duh chu Hindu high caste ho hian keini Mizo te hi chu hnam hniam ber an caste pawna mi. ‘out caste/untouchable/dalit’ angin min ngai a, min hmu hniam em em a ni. Chuvang chuan alawm Mizo tam tak kan ‘Indian’ tak tak theih loh le. Kan intodelh hma hi chuan chawm te pawh min chawm deuh tur a ni dawn lawm ni, ka ti. An tih loh te chuan Indian atang hian kan ‘bang’ mai tur asin. Chutiang zawnga ngaihtuah chuan min la ngaihsak tawk lo hle pawhin a hriat theih.
Kan sakhua hruaitu Kohhrana hotu chan chang te hi an tling lo hlawm nameuh mai. Pu H.Lalmanzuala hian a dim lo ngam khawp mai a. A tha ka ti. Ram, hnam leh Kohhran siam that nan chuan dim vak an ngai chuang lo. Mahse a duhthawh luata sakhua leh sakhua inkara, ‘…buaina siamtu takte hi chu Kohhran hruaittu thenkhat leh politician thenkhat mahni hmasialna kawnga sakhaw thil leh Pathian hming tibawrhbangtute an ni ber zawk a ni,” a ti hi chu a ngaihtuah nawn a ngai mai awm mang e, ka ti. India ramah phei hi chuan Kristiante hi kan tlem lutuk a, Kohhran hruaitu tih theih chin Hindu ho nena kan innghirngho nana hma latu hi ka la hre reng reng lo. A ngamawm lova, Chanchin Tha nen a inmil bawk lo. A tuartu zawkin innghirnghona hi kan zawn ka ring lo.
Hindu sakhua hian kawng hrangin hma a la a. Tunlai khawvelah hian a firfiak zawnga hma lak (RSS, VHP, BJP te style) hi chu an kalpui tak tak thei dawn lovin an hria a ni mai thei. Culture-a min hneh hi an tum nasa em em a, chumi atan chuan Yoga, ayurvedic, tv serial (Cartoon Network/Pogo-ah takngial pawh kan faten Chhota Bheem, Hanuman, Kumbh Karan, Amar Chitra Katha etc, hmuhnawm ti takin an en tawh hi) chi hrang hrang leh zirtirna chi hrang hrang an hmang thin a ni. Hman deuh khan kan thian pakhat pawh Hindu kulmut inzirna hmunpuiah vai tawng a zuk zir a, fee pawh a chawi miah lo. An lo phal ngang mai. Vai tawng a rawn thiam haw em em leh nghal a. Hetiang hi kan khawvel a nih avang hian Kristian rilru hmang niin lo inveng ve kar ila, a pawi chin leh a pawi lo chin pawh i lo thliar thiam zel ang u.
               
********
                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                RE 300710
               
               
               


Comments

Popular posts from this blog

CHANCHIN THA NIHNA TAK

Engtinnge Kristian Nun Nghet kan neih theih ang le?

ISUAA DAMNA