Thiam Loh Chang Mihring: Nih Sual leh Tih Sual


  
Genesis 3:1-21
Rom 1:18-3:20 : “Thutak  fel lo taka daltute Pathian ngaihsak lohna leh fel lohna zawng zawng chungah chuan van atangin Pathian thinurna a lo lang a ni.”

Kristian thurin englai pawh hi han chhut chiang ila ‘sual’ nena inkaihhnawih vek a ni a tih theih. Chhandamna, Thianghlimna, Kristian Nun- a engpawh hi sual nena sawi kawp loh theih loh a ni vek mai. Chuvangin sual hi kan hriat chian a ngai em em. “Sual hian engang takin nge min tih hreawm? Engang takin nge min khawih chhiat? Engang taka pawi nge a nih le?” tih zawng zawng hi kan chhut fo a tul khawp mai.

            Chuti a nih avang chuan kan tleirawl lai (han ti ve khanglang ila)a kan camp luh veah kha chuan sual thu atangin kan tan a. Chhandamna kan thleng chauh thin. Suala chian hmasak loh chuan Chhandamnaah chian tak tak theih ni lova ngaih a ni. Chu chu vawiinah pawh a dik thui khawp mai. Misual kan nih zia kan hriat chian phawt loh chuan Chhandamna hlutna leh pawimawhna kan hre fuh thin si lova.


Nih sual leh tih sual

            Keini hovin kan uar em em chu nih sual hi a ni. Kan uar luatah “thianghlim famkim mah la misual i ni tho tho, vanram i kai chuang lovang,” kan ti fo. Kan uar lu deuh niin ka hre thin. Thianghlim famkim ila chuan tlan kan ngai lovang a, chhandam pawh kan ngai dawn si lova. Kan thianghlim loh luata chhandam kan ni zawk a ni. Krista chu he khawvelah misualte lam turin a lo kal a ni si. Mizote zinga Pathian Thu sawi thiam ber pakhata ka ngaih Rev. Vanlalbela thusawi ka ngaihthlak tum chuan ka lo chhut dan ve fo, Eden suala buai buai lova tuna ka sualte hi buaipui tham leh Pathian ngeng chhun a nih zia a sawi a, ka ei hle a ni.

            Amaherawhchu, Eden sual hi a sawi loh theih loh. Biblea awm, Kristian Thurina lo inphum tlat a ni a. Tunlaiah pawh kan zinga zirtirna awm te pawhin an uar em em a. An uar dan erawh chu fimkhur taka kan ngaihtuah a ngai ang.


            SUAL BUL

Kan Bible hian thil tam tak sawi loh emaw, sawi fiah loh emaw a nei a. Chhandam kan nih theihnana hriat tur tul zawng zawng chu kan Bible-ah hian a awm a. Mahse, buh tuh dan te, motor khalh dan te, chawhmeh siam dan te a sawi fiah loh ang bawkin ‘Sual’ lo awm tan tan hi a sawi hauh lo. A lo awm tan dan aiin a hnathawh a huat zia hi a uar zawk a ni. Thenkhat chuan Isaia 14:12, 20 hi ‘Varparha, Zinglam Fapa,’ Vantirhkoh Lucifera chhunga sual lo intan a, Setana lo ni ta angin an sawi thin. Hetianga sawi hi a pawi lem lo. He lai chang hi Setana sawinana hman a ni chawk reng a. Amaherawhchu, han chhiar chiang la. A thu kal dan enin khatih lai vel kha han chhiar teh. I hmehbel lui a nih loh chuan Setana lam aiin Nebukadnezzara lal chapo lutuk Pathianin a hnuh hniam tur zia sawina niin a lang zawk.

            He chang kan sawifiah dan chu a chunga mi ang pawh khi ni se a thiang tho mai. Mahse hei erawh hi chu a chiang a ni. Lucifera (Varparh arsi) tih hi Bible-ah Setana sawina a ni vek lo va, Thupuan lamah phei chuan Isua Krista sawina a ni zawk. (Thup. 22:16) Tin, Vantirhkoh Lucifera thinlungah chuan Pathian challenge-na thinlung lo lut mah se, chu ‘sual’ Vantirhkoh thinlunga lo lut kha tu siam nge? Khawi atanga lo lut nge? tih zawhna harsa tak chu chhan fel a ni chuang lova. Bible-in a sawi lova, hriat tum loh mai a fel zawk. Pathian Thu thiam ropui G.C. Berkower chuan, “Hetiang taka Pathian Thu-in a lo sawi fiah loh chhan hi Bible-in a ngaihmawh ber kan mimal sualna zawng zawng hi puhmawh tur thil dang kan hmuh mai a hlauh vang a ni ang,” a ti. Ngaihtuah a ngai e.

            Mahse chutih lai chuan he khawvela sual lo luh dan, mihring lo sual tan dan chu Bible-in a sawi chiang hle thung. Eden huan, Pathianin mihring hmasate nupa, Evi leh Adama te a dahna huanah chuan a tirin sual a awm lo va; Rulin Evi chu rawn thlemin theirah ei loh tur chu a eitir ta a, Adama chuan a nupui chu zui vein hringfate zawng zawng chungah sual anchhia chu a lang ta a ni.

            Mihring suala a tluk thu-ah hian inhnialna tam tak a lo awm ta a. Tunlai TMEF zirtirna hian hmasanga tanga zirtirna kan chhawm zel, “Mihring chuan an duhthu ngeiin Pathian dan an bawhchhia a…” tih hi an rawn challenge ta a ni. Bible tanchhan em emin an inhria a.  Sawifiah leh hrefiah pawh an inti hle. I han bihchiang ang u hmiang.

TMEF dintu an President Rev.Dr.Evan. Rohmingliana chuan:
“…rul thlarau (?) chuan Evi duhna bawmpui chu a chenchilh ta tlat a, pum na thut
leh khawsikpui man thut angin---a duhthlan ni lo sual chuan lei taksa chu a pum
hmawm ta a! Theirah ei chu duh lo thei lovah a siam ta a. Bumin a awm a, ama
rilru ni lovin, Setana thinlung chuan Evi thlarau, rilru leh taksa chu a luhchilh a,
a fanchhuah vek avangin theirah kha duh luihtirnain an ei ta a ni zawk.
            …thei ei kha duhthlang a ni thei lova, a duh lovin awmzia a neih phak
lohva a duh theihna a thlan theihna chawpa Setana’n a finna hmanga a
chawhbuai vek tawh avangin thei kha an ei ta a ni zawk. Duhthlang chu –
duh zawk thlang, duh loh nei a ni thin a, vantirhkoh helte khan duh an
thlang a, Pathian thua awm aiin Pathian anga awm an thlan zawk avangin
Pathianin ngaihdamna a siam ve tawh lova, khuarkhurum thim leh chatuan
hremhmun a buatsaih a, mihring erawh chu pawnglak, a buma bum chhuah
a nih avangin sualin tenawm hle mah se, Pathian khawngaihna chuan rang takin
a umzui a, tisa leh thlarauva an mamawhte a pe nghal a….[1] a ti.

A hrilhfiahnaah hian Bible pawn lam thu a belh nasa hle tih a zirtirna pawmtu ten an hre lo a ni.

            Bible-in a uar hi uar a pawimawh tak zet a. Sual chungchangah hian TMEF zirtirna chuan Setana hi an uar mah mah a ang. Eden huan sualah phei hi chuan Setana hi a ‘changtupa’ a ni ringawt! Mahse Bible kan en chuan Setana a lanna hmasa ber chu I Chronicles 21:1 a lo ni daih. Genesis mai ni lo, Mosia lehkhabu pangaah hian Setana hming hi a lang miah lo nia! Sual bul kan sawina ber a ni si. Sual hi Setana vang a ni lo em ni? Setana vang ni e, Bible hian Eden huan case-ah hian Setana hi a lo ‘uar’ vak lo mai a ni e. Setana mawhphurh tira mihring lam chanvo sawi bo leh sawi mam hi Biblein a tum ve lo a ni.

Rul kha Setana anga sawi hi a pawi ka tihna a ni lo; Setanan engtin tak emaw chuan a hmang tih ring ila a him tho. Mahse sual bul sawinan hian Bible hian Setana hi a uar lem lo a ni. Thuthlung Thar huna Tirhkoh Paula pawh khan hemi thuah hian Setana a la lam chuang lo, “…rul chuan ngamthlemnain Evi a bum ang khan…” (II Kor. 11:3) a ti mai a ni.[2] Sawi fiah tum hram hram avanga Bible leh Saptawng thleng thlenga her kawi hi a zahthlak hial a ni. “Mizo tawng Bible-ah ‘Ramsa a siam zawng zawng zingah chuan Rul a fing ver vek ber a’ tiin ramsa zingah an telh hi a dik lo, ramsa (animals) zing ami Rul (snake) hi a ni lo, Van rul (Setana) a ni zawk. Saptawng Bible-ah pawh ‘Snake’ ti lovin ‘Serpent’ a ti,” tia sawi pawh an awm nia![3] Mahni rindan sawi uar tumna lamah Mizo Bible hnualsuatin, Saptawng hial an pawngsual tawh a nih chu! Cambridge Advanced Learner’s Dictionary chuan serpent chu, “a snake,” a ti a, Compact Oxford Reference Dictionary pawhin, “a large snake,” a ti leh mai. Sap pachal ai chuan Saptawng hi kan thiam lul lovang.

            Mihring chu ‘pawng lak’, ‘bum chhuah’, ‘sual lo thei lo’ an lo ni ta a ni. Hetianga sawi dawn chuan mihring suala tluk chu mihring mawhphurhna a ni lova, a sual chu ama mawhphurhna ni lovin Setana mawhphurhna a ni. Tin, Pathian mawhphurhna a ni bawk. A bum avangin Setanan mawh a phur a, Pathian pawhin ei lo thei lo a ni dawn tih hre reng siin, “In ei chuan in ei ni la lain in thi ang,” a tih khan Pathianin thu awmze nei lo a lo hrilh a, a lo bum lawk a ni, kan ti thei hial ang. Chu chu TMEF zirtirnain a kawh chu a ni.

            Hetiang taka thu harsa inphum a nih avang hian, “Mihring sual hi mihring mawhphurhna a ni em?” tih zawhna Pu Rohminglianan Skylinks Cable Network-a an interview a chhannaah chuan, “Thei eitu kha mihring a nih tlat avangin mihring mawhphurhna a ni,” tiin a chhang. Ngaihtuahna fim a ngaihtuahin hei hi chu pawm a harsa ngawt mai. Entirnan, Tunah hian sipai 5 rawn kalin ka duhthu ni miah lovin min phuar hlawm sela, Jailah min khung rap mai se. “Kan Pastor chu sipaiin an phuar hlawm a, Jailah an dah ran mai. Mahse Jail tan leh tan loh chu ama mawhphurhna a ni,” ti ila, in nuih a za ngawt ang. A nih loh leh, tunah hian pa 5 bawk rawn kalin min rawn vuan bet ta sela. No. 4 min rawn chiu lui ta se. “Kan pastorin no. 4 a rui e, Pastor atangin i ban ang u,” in ti ang em? In ti miah lovang. A chhan chu ka duhthlannaa ti ka ni lova, min tilui a ni a, ka rui lo thei lo a ni. Chuvangin mawh phurah min ngai thei lo. TMEF sawi danah erawh hi chuan Evi khan a duhthuin a ti miah lo, pawng lak a ni, mahse mawh a phur tlat.

            Tlukna thu-ah hian Genesis 3 kha i han enchiang ang u hmiang. An duhthu ngeiin Pathian dan a bawhchhia a, kan tih chhan chu hei hi a ni. Rul chu lo kalin Evi chu a rawn thlem ngei a, a tih der a; ‘a bum’, pawh tih a pawi lo. Paula tawngkam a ni nghe nghe (I Tim. 2:14).[4] A bum kan tihna chhan chu thil tha tak tawktarhin thil tha lo takah a hruai lut a. Nunna tawktarhin thihnaah a hruai lut a. Mahse engvangin nge a bum theih? A duhthlanna vang a ni. Evi hmaah khan Pathian Thu leh Rul thu a awm a, Evi khan Pathian Thu hnawlin Rul thu a zawm a, bumin a awm ta a nih kha. Pathianin, “In ei tur a ni lo, tawh pawh in tawk tur a ni lo, chutilochuan in thi ang,” a ti a. Rul chuan, “Thi teh suh e; in ei ni apang chuan in mit a lo var ang a, a chhia leh tha hriain Pathian ang in lo ni dawn tih Pathianin a hre reng a nih chu,” a ti. Evi khan tu thu nge a awih zawk dawn? Ama duhthlanna a ni e. Chuvang tak chuan a ni hman atangin mihring chuan ama duhthu ngeiin Pathian dan a bawh chhia an lo tih.[5]

            TMEF chhuanvawr pakhat Evan. R. Lalthantluanga chu he thu chungchangah hian a tang na hle: “Pathianin ‘ei suh’ a ti a, Rulin ‘ei rawh’ a ti a, kha thu pahnihah khan Evi’n a duh a thlang a ni titu hi Tisa a ni a, thluaka Pathian thu chhui ho (pakla hisap ho) tih dan a ni, a Biblical lo a ni. Ama duhthlannain thingrah a ei, ama duhthu ngeiin Pathian dan a bawhchhia tih hi Bible-ah a awm lo. Bible-ah chuan Rulin a bum a, a tihder a, a ngamthlem a ti zawk a, a tihtirtu a awm tiin Rom 8:20, Mat. 18:7 ah te kan hmu a ni.” A entirna pawh hi na ngan ngan tak a ni: “…i fanu duat tleirawlte kha tuin emaw bum se, tihder se, ngamthlemin hmeichhiat mipatna ah tlukpui se, a nulat thianghlimna chhuhsak se, i fanu te kha rawn tap haw fap fap se, suala tlu ta i fanu kha nge police i mantir ang, a bumtu a kha?...A tihdertu a kha? A ngamthlemtu a kha? Edenah pawh khan in chhungkaw case a ni lo va, Evi te case a ni a, a duhthlan/ama duhthu in ti mai mai a ni, i fanuah chuan ama duhthlan i ti phal hauh lo vang. Bum leh tihder reng reng hi anmahni thuin an awm ngai lo, a tihdertu (a bumtu) thu thuin an awm zel a ni…”[6]

            Pu Tluanga hi Bible zirnaah hian a la kal thui lo hle tih a lang mai. A sawi ang hi kan pawm dawn a nih chuan, ‘Setanan Evi a bum, a tihder, a ngamthlem,’ tih hi Bibleah zuk awm miah lo va! Tisa mi, thluaka Pathian Thu chhui, ‘Pakla hisap ho’ ngaihdan mai maiah kan ngai dawn em ni? Tin, Kristian Thurin pui ber ‘Trinity’ te, amah pawhin a tuipui ber tur pakhata ka rin ‘rinna avang chauha thiamchanna’ (justification by faith alone) tih Protestant ho thupui te hi a sawi anga ‘biblical lo’, Biblea hmuh tur awm lo a ni. Mahse heng thute hi hnawl a ngai chuang lo ve. ‘Trinity’ tih thumal hi Bible-ah awm lo mah se, Bible-ah a lang chiang tawk a, ‘rinna avang chauha thiamchanna’ pawh hi hnualsuat tur awm lovin Biblein Chhandamna a sawi dan hian a keng tel bawk. Mihringin ama duhthlanna ngeiin Pathian dan a bawhchhia tih pawh hi hnawl luih tum lo tan chuan a chiang tawk em em a ni.[7]

            Fanu chungchang entirna pawh hi ngaihtuah chian a tha ngawt mai. Kan fate kan hmangaihna ngawt ai chuan Pathianin Evi leh Adama leh mihringte a hmangaihna hi a nasa zawk fe tih a hriat a. Pawngsual case-ah hi chuan tharuma hneh, force-a intihluih, hmeichhia zawkin duhthlanna nei miah lo a kawk. Mahse Eden huan case han en chian chuan hei hi a lang chiang a ni: Pain a fanu hnena chiang taka a hrilh lawk vek. “Kan in hi i chhuahsan chuan, rapthlak taka pawngsual i ni dawn; chuvangin chhuahsan reng reng suh. Ina i awm chuan i him ang, i chhuah chuan i tuar ang.” A fanu chuan a pa thusawi chu awih lovin pawn atanga tlangval sual thlemna chu a awih zawk a, an in him tak chu a chhuahsan a, rapthlak taka tihbawrhbanin a awm ta a ni. Ama thiam loh a ni e. Pawngsualtu hi a thiam kan ti chuang lo a ni lawm ni? Setana chu hrem tur meidil lalpa a ni reng a ni lawm ni?

            Ta se, i han ti lawk teh ang. Evi rulin a pawng lak, a bum hlawm tawp, theirah chu duh lo thei lova siam pawh lo ni ta se Pathian Thu-in mihring sualna a chhut danah hian a duhthu ngeia sual a ni tho dawn a ni. A chhan chu Gen 3:17 kha i chhiar chuan Adama hnenah khan, “I nupui thu i zawm a, thing pakhat, A rah i ei tur a ni lo tia thu ka pek che kha, a rah i ei avangin lei hi nangmah avangin anchhe dawngin a awm ta a ni,” a ti zui mai. Bible hian mihring Pathian laka thi kan nih chhan hi Evi-ah chhui lovin Adama-ah a chhui tlat. “Adama chu bumin a awm lo va, hmeichhia erawh chu bumin a awm a, bawhchhiatnaah a tlu ta a,” (I Tim. 2:14).II Kor. 15:21, “Adama-ah chuan mi zawng zawng an thi thin ang hian Krista-ah chuan mi zawng zawng tihnunin an awm zawk ang,” a ti mai. Rom 5:12-ah chuan, “…mi pakhat avangin sual khawvelah a lut a, sual avangin thihna a lut bawk a, chutiang bawkin mi zawng zawngin thil an lo tih sual avangin thihnain mi zawng zawng a fan chhuak ta a,” a ti. He ta ‘mi pakhat’ a tih hi Mizo tawng chuan mipa nge hmeichhia a chiang lova, sap Bible chuan ‘one man’ a ti. Mi zawng zawng sual kan nihna, thi kan nihna chu Adama thaibawih vangah Bible-in a chhui daih. Evi chu lo bum pawh ni rawh sek sek. Adama chu rulin a bum hauh si lo. Ama duhthlanna ngau ngau avanga amaha mi zawng zawng thi kan ni ta a ni.

            Rul chuan Evi ngamthlemnain a bum ngei mai, engvanginnge a bum theih? A duhthlanna thiang takin a hmang a, Pathian thu aiin rul thu a zawm zawk vang a ni. Suala an tlukah khan anmahnin mawh an phur ngei a ni. An duhthlanna ni lova tlu ni se, mawh an phur lovang. Pathianin Amah anga mihring a siam khan kawng dik leh dik lo, chhia leh tha thlang thei tura mawhphurhna (moral responsibility) nei turin a siam a ni. Chutiang ni lo se, tih tur hrilhin awmzia a nei lo. Ramsa te chu hrilh an ni lo reng a ni.

            Eden huana duhthlanna chungchang  an zirtir dan hi vawn ngheh a, hum him a har deuh pawh a ni mai thei. Mizoram Synod Executive Committee-in TEF zirtirna chungchanga a thu chhuah 1997-a TEF[8]in an chhanna pakhat chu: “Presbyterian Church of India Thurin No. 5-na “Mihring chuan ama duhthu ngeiin Pathian dan a bawhchhia a…” tih hi Protestant Kohhran lian zawng zawngin an pawm tlan a ni a. TEF pawhin a pawm thu TEF Thurinah chutiangin telh nghal a ni.”[9] tih a ni.  Rohmingliana vek hian Lalpa Hruaina Lamtluang phek 121-naah chuan he zawhna hi a chhang a: Duhthlanna hi kan,”Hnawl hlawm tawp lo. Kan chhungrila Thlarau Thianghlim hnathawh chu duhthlannaa chhang turin Pathianin min nghak reng a ni. Hei hi chhandam kan hmuhnaah leh ringtu nun tawp thlengin Pathianin a thawk hmasa a, mihringin duhthlannain a zui thin.” Han sawi kual viau thin mah se sawi danglam tak tak chu a har a nih hi.

            Mihring lo sual dan hi huana theirah ei mai kha a ni lem lo. Thil tam tak a kaihhnawih a, awmze thuk tak a nei a ni. A hmasa berah chuan mihringten zawhna “Engnge thutak?” tih an chhan dan a dik ta lo. Pathian sawi chu thutak a nih zia pawm mai lovin, rul sawi chu a dik leh dik loh hre turin thei a ei ta a nih kha. Tin, “Engnge dik leh tha?” tih an chhang fuh leh lo bawk. Pathian chuan mihring tan theirah ei kha thil dik a nih lo va, thil tha a nih loh zia a puang a. Evi erawh chuan Pathian hrilh ni lovin ama hriat dan a kalpui a, Pathian thu-in a dik leh dik lo a hrilh chu pawm lovin aman a dik leh dik lo chu a puang ta a ni. “Thing rah chu ei mi a ni tih leh, mit la tak a ni tih leh, mi tifing turin thing rah itawm tak a ni tih a hriat chuan a rah thenkhat chu a lo va, a ei ta a,” Pathian remruata innghah ai chuan Pathian an ngei chu a thlang ta a ni. “Tunge ka nih” tih zawhna ah hian an fail bawk. Pathianin, “Ei suh u, in ei ni la lain in thi ang,” a ti a, rulin, “Thi teh suh e, a chhia leh a tha hriain Pathian in lo ang zawk dawn asin,” a ti a. Pathian chuan thei ei hi thil dik a ni lo a ti a, rulin thil dik a ni e ‘Pathian anna’ a ni a ti. Evi chuan Pathianin a siam dan leh a ruat ang chu duhtawk lovin ‘Pathian an’ tumin thei chu a ei ta a ni. Adama leh Evi chu thil siam, Pathiana innghat mai tur an ni a, Evi erawh chuan ‘Pathian an’ a lo tum ta a ni. Pathianin nihna a pek chu duhtawk lovin A siamtu ang nih a lo tum ta.
Hei hi a ni sual chu. Adama-ah khan kan sual vek a, kan thi vek bawk a. Adama kha kan sual aiawh, KAN SUALNA THEUH a lanna a ni e. Chu laiah tak chuan Pathianah chuan mitthi kan ni. 

TIH SUAL

            A mak khawp mai. Bible-in sual avanga Pathian thinurna a sawi hian mihring nih sual lam hi zuk uar miah lo va. Chanchintha bu li te hian nih sual (original sin) an sawi miah lo. Isuan a sawi lo a ni.[10] Kan nih sual avanga Pathian thinurna kan chunga lang turin Bible-in min zirtir ngai lo. Zawlneite thusawi, Tirhkohte thusawi zawng zawng-ah a lang a ni. Rom ziakah pawh hian a chiang em em a ni.

            “Mi zawng zawngin thil an ti sual tawh vek a..” (Rom 3:23) tih kan hmuh hi Paulan Adama sual a sawi hmaa Juda te leh Jentail te thil tih sual a sawi zawng zawng (Rom 1:18-3:8) hian a tichiang hmasa a. Hemi zulzuiin Pathian Thu pumpuiin a tawp khawka rorelna hmaa thiam loh chang kan nihna tur a sawi chu kan tih sual, Pathian duh zawng tlin zawh lohna te hi a ni.[11]

Sual chu thil tih, rilru puthmang leh nihphunga Pathian duh dan tlin zawh loh hi a ni.[12] Nih sual, tih sual, tih loh sual, rilru sual a then hrang lo. Pathian tum thelh (hamartia) apiang hi sual a ni mai. Then hran chi a ni lo. Kan nih sual chu thihna, kan tih sual erawh chu kan thlarau nun khawih pawi pha lo, a ni lo. Rom lehkhathawn hi Chhandamna sawifiahna lehkhathawn chipchiar ber a ni a. Rom khua hi la tlawh lo mahse a hrilh duh em em chu Tirhkoh Paulan he lehkhathawnah hian a lo ziak ta a ni. Bung 1:1-18 hi Thuhmahruai a ni a. Isua Krista tirhkoh, a ‘bawih bengverh’ a nih thute, Chanchintha chu Pathian Chanchintha, Pathian atanga chhuak a nih zia te a sawi a. Bible thu mawi berte zinga mi: “Chanchin Tha chu ka zahpui si lo va; tupawh a ring apiangte tan chhandamna tura Pathian thiltihtheihna a ni si a; atirin Juda mi tan a ni a, tin Grik mi tan pawh a lo ni leh a. Chumiah chuan rin lehzual nan, rinnain Pathian felzia chu a lo lang a, “Mi fel chu rinnain a dam ang,” tia ziak ang khan.” (1:17,18).

Chutah le, Pathian thinurna mihring zinga lo lang chungchang a sawi ta nghal a. Hei hi lo chhinchhiah khiau ang che. Rom ziak hian Evi leh Adama sualin bul a tan lo. Evi bum thuin a tan lo. Pawng lak a sawi lova, thlang lo thei lo a sawi miah lo. “Thutak  fel lo taka daltute Pathian ngaihsak lohna leh fel lohna zawng zawng chungah chuan van atangin Pathian thinurna a lo lang a ni,”[13] a ti mai a ni. Rom 1:18 – 3:20 hi mihring fate sualna thu sawina a ni a. Hetah hian keimahni tel lo sualna avanga Chhandam kan nih loh phahna tur thil a sawi lova, mihringte sualna ngei, tih sualte chungah hian a ni Pathian a thinur, tih thu kan hmu zawk a ni.

            He laia mihringte sualna min hrilh kan hmuh theih te chu – sakhaw ngaihsak lohna, suahsualna avanga thutak dodal, Pathian hre si chawimawi loh leh lawmthu pawh hrilh loh, ngaihtuahna khawlo, rilru lawi lo put, a si fing intih, milem biak, sualna te, duhamna te, suahsualna te, itsikna te, tual thah te, in erna te, inbumna te, inhuatna te, inrel, insawichhiat,  Pathian huat, intihvei, chapo, uan, thil tha lo thar chin chhuah, nu leh pa zah loh, pawisak neih loh, lainatna neih loh.
            Rom 2:6-9 phei hi chu han chhiar teh –“Pathian chuan mi tin an thiltih ang zelin a relsak dawn si a. Ropuina te, chawimawina te leh boral theih lohna te zawnga thil tha ti fan fante chu chatuan nunna a pe ang; nimahsela, mahni hma chauh siala, thutak hnara, thil dik lo zawm zawkte chungah chuan Pathian thinurna leh thinrimna a lo thleng ang. Thil sual ti apiangte tan hreawmna te, lungngaihna te a awm dawn – Juda-te tan a awm phawt ang a, Grik mite tan pawh a awm ang,”

            Jentailte chuan Dan nei lo mah se an rilrua chhia leh tha hriatna Pathianin a dah tho chu an zawm zawh loh avangin thiam loh an chang (Rom 2:15), Juda ho chuan Dan an nei a, mahse an zawm zawh loh avangin hnawl an ni. Chu chu Rom-in sual a sawi dan chu a ni. Heng sualna avang hian Pathian a thinur a ni, 3:10-18-ah a chiang em em a ni. Sual hi mihring atanga lak hran chi a ni lo.

            Thuthlung Thar thuchah khawngaihna leh ngaihdamna a nih avangin Pathian hi thinur anga hmuh a har hle thin a ni ang. A thil tih tawh leh nakina a tih leh turah hian Pathian thinurna chu Thuthlung Thar hian a sawi chiang khawp mai. Chanchintha Johana ziak, Pathian hmangaihna leh  khawngaihna sawi a, bung 3:16-a “Pathianin khawvel a hmangaih em em a, chutichuan a Fapa mal neih chhun a pe a. Amah chu tupawh a ring apiang an boral lohva chatuana nun an neih zawk nan,” ti hlarh hlarhtu chuan bung 3:36-ah chuan, “Tu pawh Fapa ring chuan chatuan nun an nei tawh; Fapa thu awih lo chuan nun an nei lo vang a, an chungah Pathian thinurna chu a awm reng a ni,” a ti hmiah mai.

Paula chuan Korinth khaw mite hnenah Lalpa hmangaih lo chu anchhe dawngin awm rawh se a lo ti (I Kor. 16:22). Ephesi khaw mite hnenah chuan, “…Pathian thinurna chu awih lo mite chungah a thleng dawn a ni,” (5:6) Kolosa khuaa mite hnenah chuan, “…in taksa peng leia awmte hi tihlum rawh u, inngaihna te, bawlhhlawhna te, hurna te, chakna sual te, duhamna te hi (duhamna chu milem biakna a ni si a); chung thil avang chuan a ni, Pathian thinur chu awih lo fate chunga a thlen thin ni;…” a ti bawk. Thessalonika khuaa mite hnenah phei chuan Lalpa Isua Pathian hre lo mi leh Lalpa Isua Chanchin Tha awih lo mite chunga vantirhkoh chak takte nen phuba a lak tur thu a sawi chiang hle (II Thess. 1:6-8)

            Sual chu Pathian dan bawhchhiatna, Pathian tum thelhna, Pathian laka helna a ni a.  Mi zawng zawng hi, a bo a bang awm miah lovin kan sual a (I Lalte 8:46; Thuhriltu 7:20; Sam 14;  Rom 3:22, 23; I Jn 1:8, 10). Adama sual avangin kan thi a, keimahni mimal theuh nunah hian sual a lo par chhuak ta theuh a ni. Adama avanga kan nih sual leh kan nitin nuna kan tih sual hi then hran chi a ni lova, Pathianin a haw ve ve. Chhandam nihpui loh tur thil ve ve a ni.


Buana hma kherh/Putting the cart before the horse

Sap ho chuan thil letling daih an sawi hian “Putting the cart before the horse” an ti thin.  Sakawr chuan tawlailir chu a hma lam atangin a kai tur a ni a, tawlailir chu sakawr hmaah i dah hlauh chuan a buai zo vek dawn a ni. Mizo chuan hetiang hi ‘buana hma kherh’ kan ti a ni awm e. Sual chungchangah hian TMEF zirtirna hian chu chiah chu a tih niin ka hria. Bible zirtirna nen a inan lohna a ni bawk. Nih sual an sawi nasat luatah tihsual an sawi tlem a, uar deuh phei chuan an sawi bo thei deuh thaw mai a ni.

            Sual kan sawiin kan tih sual atangin kan tan ang a. Keimahni nuna sual awm zawng zawng atang hian kan tan ang a. Pathian duh loh zawng keimahnia bet tlatte hi Pathianin a hua a ni tih hriaa inchhira kan sim nghal a tul. Chu sual chu kan lo chhui zui ta zel a, a thuk zia kan lo hmu ta a, Adama sual thlengin kan chhui thleng a nih chuan a pawi lo. Adama sual avanga kan nih sual hi vawiina kan tih sual leh tih loh sual atanga chhui thlen chauh tur a ni e. Thenkhat duhthawh luatin vawiina kan taksain sual a khawih leh khawih loh hian Pathian ngeng chhun pha lo hialin an zirtir a ni awm e. Thuthlung Thar hi mit thara an chhiar a ngai a ni ngei ang.


Tluk hma sual leh tluk hnu sual

TMEF zirtirtu ho hian ngaihtuah chiang se chu sual chungchangah hian inhal vak loh pawhin a kal ho theihin ka hria. A pawi ber chu hei hi a ni – zu, drugs-in a control hneh tak ngawlveite hnenah “I sualna hi nangmah vang a ni lova, sualin a control vang che a ni. I duhthlannaa addict i ni love, rulin Evi a buma a duhthlanna tel lova a pawnglak ang chiah khan nang pawh a bum che a, a pawng lak che a ni. Tuna i sual hi chhandam i nih pui loh tur a ni lova, Setanan a lo pawnglak tawhna che Eden sual kha a ni,” tih an duh vang niin a lang.  Ngawlvei, vawi tam tak that duhna thinlung pawh lo nei ve tawh thin, tha hlei thei si lovin chu chu a lo hriat chuan  ni chiahin a hre ta thin a ni.

Tilaia kan hriat theuh tura tha ka tih chu tluk hma mihring dinhmun leh tluk hnua mihring dinhmun hi a inang tawh lo a ni, tih hi. Tluk hma chuan sual pawlh loh duhthlanna thiang mihringin a nei a. Mihring suala tlu tawh, Adama thlah zawng zawng chu sual sa, duhna pawh sual lam awn sa, sual chhung khung, sual bawia awm, Pathian aia Setana thlang thin, Pathian zawn nachang pawh hre lo, chhandam ngai, mahnia inchhandam thei lo, Thlarau Thianghlim tanpuina tel lova Isua ring thei lo,  Pathian hnathawh tel lova Chhandam ni thei lo, Chhandamna hlawh chhuak zo lo, duh thlanga sual lam thlang thin- kan nihzia hi sawi maiin duh tawk mai se chu kan inpawm tlang vek mai tur. Protestant kohhran zawng zawng deuh thawin kan zirtir dan a ni si a.

Chutia sualin mihring a fan chhuah vek hnu chuan Thlarau Thianghlimin Chhandamna changtuah min siam a, kan sual zia leh chungpikzia te min hriat chian tir a, Krista hriatna kawngah kan rilru a tivar a, kan duhthlanna te chawk thovin Isua Krista chu kan Lalpa leh Chhandamtu atana pawm tura ngenin, pawm thei turin min pui a, keimahniah felna rah chitin reng a thawk chhuak thin a ni zawk (Thurin VI).

Chhandamna atana thil tul zawng zawng hi Pathian hnathawh a ni a; mahse Pathian chuan mihring (a Chhandam tura) tel lovin a thawk chhuak ngai lo. Sual zia leh chungpikzia hriattir kha Thlarau Thianghlim thawh ni mahse sual zia leh chung pik zia hretu kha mihring a ni tlat, rilru tivartu kha Amah ni mahse rilru neitu kha mihring a ni tlat, duhthlanna chawk tho tu, Isua Krista Lalpa leh Chhandamtu atana pawm tura ngentu leh pawm thei tura puitu kha Amah ni mah se duhthlangtu leh pawmtu chu mihring a ni si, felna rah chitin reng thawk chhuaktu chu Amah ni mahse a thawhchhuahna hmun tur, a thlawhlai chu mihring bawk a ni. Kan rinna siamtu leh tifamkimtu chu amah ni mah se ringtu chu mihring a ni tlat si. “Mihring kan tel ve a ngai,” kan tih hian chu Thlarau Thianghlim hnathawh chu keimahniah a thleng tawh a, a thleng mek kan tihna a ni. Chuvangin Chanchin tha kohna chu, “Sim ula, in sual ngaihdamnan Isua Krista hi ring rawh u,” tih hi a ni reng. Tiang hmawr pakhat chauh nei a awm thei lo ang hian ringtu tellovin rinna hi a awm lo a ni e.

Thutak zirtirna hian ‘sual inhriatna’ tak tak, mahni sual inhriat avanga thinlung keh sawm, a thlen mawh hle. An sawi danin ka sual chu keima vang a nih lohzia hi an ‘thutak harhna’ a nih avangin Peteran Isua bula “Lalpa mi kalsan rawh, misual ka nih hi,” tih nun kha an hlat hle thin. Tin, kan Lalpa tawngtaina min zirtir dan “Kan sualte hi min ngaidam ang che,” tih hi an kalpel tawh niin a hriat bawk. Sual hi misualah a burbun tak loh avang hian midangte tlin lohna leh panna lai hmuh lama ramtan a awl hle. Hei hi Thlarau Thianghlim hna thawh a ni ngai lo. Thlarau Thianghlim hnathawh chu sual hriattir a ni si a. TMEF zirtirnaah erawh chuan ‘kan lo sual loh zia’ kan hre dawn chauh a ang deuh a ni.

Sual chungchanga Bible zirtirna hi kan hriat chian a ngai tak zet. Bible kum 2000 zir tawhten an lo zir chhuah tawh chu kan thurinah hian phum a ni a. Ngaihnep chi a ni lo. Kan hrethiam chiah lo a nih pawhin a awmzia i zawt hmasa thin ang u. Pathian Thu hi kan pawm thiam chi a ni em? Kan mil chi a ni em? Kan tui zawng a ni em? tia innghata a dik leh dik loh lo puan ngawt chi a ni lovang. Thu chu a awm, chu chu engnge ni? tiin kan chhut zawk tur a ni.

Hman lai sual emaw, tunlai sual emaw, nih sual emaw, tih sual emaw, tih loh sual emaw, Pathianin a haw vek. Sual chungah hian a thinur a ni. Chu chu hriain mahni theuh inbih ila, kan nuna sual awmte Thlarau Thianghlim tanpuinaa timit turin tan i la theuh ang u. Amen.





-----------------------------
                                                                                                                              

                                                                                                                                    RE 300810


[1] Evan. Rohmingliana, An la var pawh rih loh (Aizawl: The Truth Evangelical Fellowship, Literature Board, 1997), 20, 21.
[2] Eden huana lo lang rul hi Setana emaw, a hmanrua anga sawi hi Kohhran inzirtirna tho a ni a. A him lo lem lo. Hetianga ka sawi chhan chu mahni tan lam uar luata Bible pawhin a uar nasat lem loh uar vak mai hi a him loh thu sawina mai a ni.
[3] Evan. R. Lalthantluanga, Thlarau Ro Bawm, (Aizawl: TMEF Publications, 2009), 14,15.
[4] “Bum,” “tih der” tawngkam la vung a, mihring lam duhthlanna awm ta miah lo anga sawitute hian a thu awmzia an bawhkan a ang. Mi ka ‘bum’ chuan ka buma khan duhthlanna engemaw chen chu a hmang tih a chiang a, ka ‘tih der’ chuan ama mawhphurhna engemaw chen a awm tih a kawk zawk. Amahah mawhphurhna (duhthlanna) engmah awm lo a nih chuan ‘bum’, ‘tih der’ a ni lo. An duhthlanna an hmang kan tih hian an thil tih sawhkhawk tur (result) zawng zawng hre vek chungin an ti, kan tihna a ni lo bawk.
[5] Mihring mahni duhthlanna ngeia an sual thu hi Kohhran pa Ireneaus (c. 130 – c. 200 AD) an a lo sawi daih tawh.
[6] Evan. R. Lalthantluanga, Thlarau Ro Bawm, (Aizawl: TMEF Publications, 2009), 16. A Bible chang lak hian a sawi tum hi a kawk lo hle tih pawh i hre thei ang.
[7] TMEF tawngkam uar tak tak – ‘pawng lak,’ ‘ring thei lo,’ ‘thil tha ti thei lo,’ ‘sual lo thei lo,’ ‘duhthlang thei lo,’ ‘Kraws thisen chho luan,’ tih ang reng hi Bible tawngkam a ni miah lo bawk.
[8] Truth Evangelical Fellowship, kha tih lai khan TMEF a la ni lo.
[9] Rev. Dr. Evan. Rohmingliana, Lalpa Hruaina Lamtluang (Tahan, Kalaymyo: Literature Board, The Wesleyan Church of Myanmar, 2006),156. Also ref. Upa Dr. PC Biaksiama, Thlarau Thianghlim Thiltitheihna Lantirna (Aizawl: Christian Research Centre, 2001), 57
[10] “Rul thlahte u…”, (Mt. 3:7), “…in pa diabola…” (Jn. 8:44) a tih kha thenkhat chuan nih sual a sawina a ni an ti. Mahse zir chianin an thil tiha an sual zia a sawina mai niin a lang zawk.
[11] See Mt.3:21-27; 13:41; 25:31-46; Lk. 3:9; Rom 2:5-10; Rev. 20:11-17.
[12] Sin is any failure to conform to the natural law of God in act, attitude, or nature. – Wayne Grudem.
[13] The wrath of God is being revealed from heaven against all the godlessness and wickedness of men who suppress the truth by their wickedness, - Romans 1:18 NIV.

Comments

  1. Kan chhiar chhuah dap chu a tha hle mai... Mahse sual in mihring a fan chhuahna lai dan khi hei aia a sawifiah leh zauh belh dan awm se...tha leh zual ang....

    ReplyDelete
  2. Nina sual hi Baibul ah asawi lo e a. i hre chiang maw? I pa chu diabola ani a tir a ta tual that a tih kha Setan a fa kan nih na ani lo maw? tin, Bum thuhla ah khan TMEF i rawn dem vak mai. Nihna sual a Pathian in mihring a dem siloh chuan i sawi angin, Bum thluk tawp chu a va ni hmel si ve. In kal a awm zeuh zeuh ania aw. ka sawi zel dawn em?

    ReplyDelete
    Replies
    1. Sawi zel ta che...'Nihna sual Bible-in a sawi lo' ka tih chu - TMEF te sawi ang hi a sawi lo ka tihna a nia. Chu chu tih sual tel lova amaha awm nihna sual hi a ni.

      Delete
  3. sual bul chu eng chia nge ani Le

    ReplyDelete
    Replies
    1. Sual bul chu Evi leh Adama sual kha a ni e

      Delete

Post a Comment

Popular posts from this blog

CHANCHIN THA NIHNA TAK

Engtinnge Kristian Nun Nghet kan neih theih ang le?

ISUAA DAMNA