THLARAU THIANGHLIM LEH TUNLAI KHAWVEL
               -                     RE Ralte              

Tunlai khawvel hi Thlarau Thianghlim lar lai hun ber a ni mai thei mai awm e. Tun hma chuan Chhandamna Camping te, Crusade te an nei thin a. Tunah chuan ‘Thlarau Thianghlim Crusade’ nei te pawh an awm ta mauh mai. Tawngtainaah meuh pawh kan Lalpa min hrilh anga Pa Pathian au lova Thlarau Thianghlim hnena tawngtai ching kan awm. Isua Krista leh a hnathawh aiin Thlarau Thianghlim leh a hnathawh kan uar a, kan ngaisang  ta mah mah ni mai theiin a lang. Thlarau Thianghlim nihna leh a hnathawh-ah kan chian loh chuan beisei loh tawp tur beiseiin uar loh tawp tur kan lo uar reng thei a ni.
            Tunlai khawvela Thlarau Thianghlim hnathawh thuang hnihin kan chhui ang a; a tawpah khaikhawm kan tum dawn nia.
Thlarau Thianghlim hnathawh tunlai khawvela kan hmuh theih thenkhat
Khawvela sualna pung zel kan hmuh hian Thlarau Thianghlim-in hna a thawk ta lo emaw ni tih mai a awl thei. Ringtute kan beidawng mai tur erawh chu a ni lo. Kan hriat thiam chin leh thiam loh chinah chawl lovin hna a la thawk reng a ni.
Lehkhabu pawimawh tak Operation World ziaktu Patrick Johnstone-a chuan 1979 vela khawvela Chanchintha hrilna hmun harsa bera a ngaih Mongolia-ah chuan Kristian 40,000 aia tam an awm tawh a, chutiang ram tho Albania pawh tunah chuan inhawngin Kohhran a din belh reng tawh a ni. China ramah chuan tunhmaa an beisei phak ngai miah loh Kristian maktaduai 100 aia tlem lo awma ngaih a ni ta. Muslim ram Iran, Algeria leh Sudan-ah te chuan Kristiana inleh boruak a tleh mek; Mozambique, Cambodia leh Nepal-ah te pawh kawl a eng zel.
Thlarau Thianghlim hnathawh ropui
1.         Kristian ram hmasa Sapram (Europe)-ah chuan Biak In te ruak hei huaiin, Kristianna tlahniam mah se khawmualpui dang Africa, Asia leh Latin America (AfAsLA)-ah te chuan an pung hle thung. 1960-ah khan heng rama Kristian zawng zawng chu 35.3% chauh an ni a,  2010-ah chuan 63.2% an ni tawh a ni. Historian Philip Jenkins-a chhut danin kum 2025-ah chuan khawvel zawng zawnga Kristian 70% chu tuna ram hnufual kan tih AfAsLA-ah an awm tawh ang. Heng thil thleng avang hian tunhmaa Mingo sakhua bik emaw an tih kha tunah chuan a ngo lo zawkte sakhua a ni tan tawh a. Khawvel pumah Kristian percentage chu danglam tam lo mah se hei hian a entir chu kum 200 chhung vela Chanchintha hril hna kha Lalpan mal a sawm a ni tih hi a ni. Tin, Kristian tihduhdahna ram China, India, Sudan Ethiopia, Vietnam, Iran leh Myanmar-ah te Kohhran a thang a, a insawhnghet mek zel.
2.         Chanchintha hril ngai pawimawh Kristian (Evangelical Christians) an pung nasa hle. 1960 khan mak 89 (2.9%) an ni a, 2010-ah chuan mak 546 (7.9%) an ni tawh. Hei hi mahni ram theuha, mahni thiam ang anga Chanchintha hril rah a la ni leh nghal. Khawvel pumpuia mihring pun dan ai daiha a pun dan hi a san avang te hian Thlarau Thianghlim hnathawh tih loh rual a ni lo.
3.         Kum 1980 leh 1990 chho-ah khan midangte taksa mamawhna phuhru tura Kristian tanpuina a nasa hle. Non-Governmental Organization kan tih ang chi hi khawvel pumpuia sum tamna ber 8-na a ni phak a, a hlut lam hi dollar vatelubeuh 1 ($ 1 trillion or mak mak 1) a ni phak. Hetiang taka thil a lo nih chhan chu Chanchintha hril hriat thiam danah hmasawnna a lo awm a; chanhai te enkawl, retheite dawm kan, hnehchhiahte zalenna thawh chhuah sak te hi Pathian hmangaihna lantirna hna Kohhran tih ngei tur a ni a, Chanchintha hril hna pawimawh a ni tih hriat chhuahna lian tak a lo awm tak avanga heng thil te hi lo thleng a ni.
4.         Kan Lalpa Isua Krista thupek hnuhnung hi khawvel pumpuia Kristianten kan buaipui ta. Tunhma kha chuan Khawthlang ram deuh chauh hi missionary tir thin an ni a, tunah chuan South Korea hian UK lehpelin USA hnungah pahnihna a ni ta daih. India ram pawh hi missionary dawngtu ni mah se tir chhuaktu pawimawh tak a ni tho bawk a ni.
Tunlai khawvela Thlarau Thianghlim chet dan chung chang
            Thlarau Thianghlim chet dana mite sawi tam ber chu Pentecostal/Charismatic/Third Wave movement ho zia hi a ni. 1980 vel atang khan Third Wave a rawn lar tan a. A hming awmzia chu ‘Thlarau Thianghlim thawh thumna’ tihna mai a ni.[1]         Pentecostal movement-ah chuan Thlarau Thianghlim chang leh chang lo inthliarna a na hle a, Pentecostal kohhran pawh a ding nual a ni. Kan rama Kan hriat lar tak United Pentecostal Church kan tih pawh hi he harhna lo thlengin a hrin chhuah a ni tel a. Amaherawhchu, Pentecostal zawng zawng deuh thaw hi keini anga Trinity thurin ringtu an ni.
            Pentecostal kan tihte chuan:
(i)                 Thuthlung Thara Thlarau thilpek kan hmuh zawng zawng hi tunlai khawvelah kan   hmu vek tur a ni,
(ii)               Thlarau Thianghlim baptisma hi pian thar hnua chan tur a ni a, ringtu zawng zawngin chan theuh kan tum tur a ni,
(iii)             Miin Thlarau Thianghlim baptisma a chan chuan tawnghriatloh a nei ang,

tih te hi an zirtirna te an ni. Charismatics ho erawh chuan inlarna, tihdamna, thilmak, tawnghriatloh, thlarau dik leh dik lo hriat theih, tawnghriatloh hrilhfiahna zawng zawng hi tunlaia awm turah ngai chungin Pentecostal hmasa te ang lo takin inlakhran tul an ti ta lo. Tawnghriatloh neih kher phut lo leh Thlarau baptisma pawh pianthar hnua thleng ngei tura ngaih pawh hnawl an awm nual.
            Third Wave –ah erawh chuan thui tak an insiam tha tawh a. Thlarau Thianghlim baptisma leh piantharna  sawizawmin  tawnghriatloh pawh ringtu zawng zawngah an phut lem lo a. ‘Thlaraua khah’, ‘thlarau tih chak’ lam an buaipui tawh zawk. Pentecostal/Charismatic ho uar zawng zawng hi chu an uar ve deuh vek tho va, mahse thluk dan dang deuha thlukin ringtu zawng zawng chhunga ‘thilpek’ chi khat angin an sawi a ni. An thu lak dan lo danglam ta chu hei hi a ni. “Lal Isua hun laia chhinchhiahna leh thilmak zawng zawng kha vawiina beisei tur a ni a. Chanchintha hi chung thilmak tihtheihna nen chuan kan hril tur a ni,” an ti a, an Chanchintha hril dan chu Power Evangelism a nih avangin damlo tihdam, ramhuai hnawh chhuah leh Pathian inpuanna dawn leh sawi chhuah a tel zel a ni.
Mizote leh Pentecostal/Charismatic/Third Wave Movement
Min hringtu Wales Kohhran kha keini aia Presbyterian ni hnuhnung an ni a. An kohhran kha harhna (revival)-in a sawi nasat, an hming hmasa-ah pawh Calvinistic tih mai duh tawk lova Calvinistic- Methodist inti hial an nih avangte pawh kha a ni ang keini ho pawh hi Harhna tihnun leh Pentecostal zia deuh nei kohhran kan ni ta tlat. Kan rama harhna a lo thlenin ze nawi tak tak, ram danga Presbyterian (Reformed) kohhran hung tak tak tena an tuar theih loh tur a awm thin. Kan vanneihna chu hruaitu hmasa ten thiam tak leh inbuk tawk taka min lo kalpui thei hi a ni.
Thlarau hnathawh hlim harhna te, khurh te, taksa sawina, hnung zawnga thui tak tak kal, inkhawihthluk tih te hi Mizo kohhranah hian hmuh tur a awm thin. Mahse thil mak tak mai chu Pentecostal te ngaih pawimawh em em tawnghriatloh hian hmun a chang sang ngai lo; nei an lo awm a nih pawhin thlarau pawlna sang bika ngai lovin rilru leh thinlunga khat liam phuh chhuahna pakhatah kan ngai ve mai niin a lang. Third Wave zia kan sawi – tawngtai damna leh ramhuai hnawh chhuah phei chu tun hnua kan chawk luh niin a lang. Inlarna/Pathian inpuanna thar tih phei chu Kohhran hian chaw tak khukin kan khukpui ngai lo a ni ber e.
Mizo zinga Charismatic/Third Wave taka rawng bawltu langsar zual te chu Evan. Lalchungnunga, Evan. Faktea, Evan. Mimi, Evan. Remtluangi te hi hriat hlawh zual deuh niin an lang. Han sawi ta mai mai ila, ziaktu lar tak Upa Dr. P.C. Biaksiama hi makna tak a nei. He Charismatic movement do tak Dispensational theology hi kawng tam taka pawm a, a zirtir laiin Charismatic movement hi tuipuiin a uar ber pawl a ni thung si.
Chhinchhiahna leh Thilmak chu engtianga dawnsawn tur nge?
Pathian thiltihtheihna hi hmuh kan chak a. Miin Pathian hming chhala thilmak tak te an tih chuan kan ngaisang lo thei thin lo. Kan sawinawi phal lova, chik taka zir chian pawh kan ngam lo hial thin. Chuvangin vawi tam tak chu bumin kan awm fo tih hriat hmasak a tha awm e. Thlarau leh Thutak inchen renga Pathian hi biak tur a nih avangin ‘thlarau’ nia kan hriat kha a tawk ngawt lova, ‘thutak’ pawh a ni tur a ni.
Tihdamtheihna
Tihdamtheihna nei nia inchhal leh nei nia kan hriat an awm nual mai. Khawvelah Benny Hinn, Kenneth Hagin, Joel Osteen, Joyce Meyer (Tunhma deuh khan Oral Roberts, Kathryn Kultman) tih te an lar hle a. India ramah D.G.S. Dhinakaran, Paul Thangaiah tih te hian rawngbawlna zau tak an nei. Sawi tawh angina Mizo zingah chuan Pi Remtluangi hi tunlaia hriat hlawh ber chu a ni a, Fakte khan tunhma deuhin thawm lian tak a nei bawk.
Hetiang mite an lar viau chhan nia lang chu an tihdam theihna lam aiin damlote mamawhna hi ni zawkin a lang. Tawngtai dam thei pan zawng zawng an dam lo tih kan hria a, dama inchhal pawh dam tak tak lo an awm leh thin tih kan hria. A boruak vung laia thil thleng zawng zawng hi chhui vek phei ila chuan kan beidawng hlawm hlein ka ring. A pantu tam zawkte pawh hian, “Ka dam ngei ngei ang,” tia pan aiin, “Ka lo dam palh mial mahna…” ti kan ni zawkin a lang. Nat hi a hreawm em a, a tuartu kan nih loh phei chuan tumah indem thei kan awm lo a ni. Tawngtai dam theihna chungchangah heng thilte hi hria ila:
1.      Pathianin mihring thiamna leh puihna tel miah lovin tu/eng hmang pawhin a tidam thei.
2.      Kohhran ho tawngtaina aia ropui mimal tumahin an nei lo (Mt.18:19).
3.      Ringtu tawngtaina Pathianin a ngaihthlak duh bik riau a awm chuang lo. Min ngaihthlak sak vek (Jn.14:13-14)[2].
4.      Pathianin hrisel tha leh dam reng turin min ti lem lo. Natna hi khawvel nihphung pakhat a ni a. A chang chuan tuarna kara min pawl a duh thin.
5.      Ngaihthatna hian thui tak min tidam thei. Science leh mihring rilru zirna (psychology) thiamna atanga chhutin taksa dam anga inngai tam zawk hi ngaihthatna avanga dam an ni zawk.
6.      Chhui chianin natna khirh tak tak (organic disease)[3] hi thilmak tih theihna hmanga tidam mai thei an awm lo tluk a ni.
Lal Isua leh a zirtirte chuan khawlaiah te an tidam mai a, organic disease- phar, pian tirh atanga mitdel, leh beng sahthlak hlim hial pawh a tidam a. Mitthi pawh a kai tho a ni. Tunlaiah chuan Thuthlung Thara tihdam theihna ang kha a awm tawh lo. Tidamtheitu ropui taka kan ngaihte pawh hian an hnena kal zawng zawng an tidam lova, an tihdamna hmun pawh khawlaiah ni lovin inchhung, rilru leh thlarau inhneh hle (emotionally charged atmosphere) hnuah a ni. Amah ring duhlote pawhin Isua thil tih mak kha chu an awih lo thei lo thin a. Tunlaia tihdamtheihna awih lotute chu a chik peih peihte hi an ni deuh chawk.
Pathian Thu thiam tam takin tunlai khawvelah thilmak tihtheihna thilpek hi a awm tawh lovah an ngai (Cessationism). Hei hi kan Reformed kohhran ziding kalphung a ni zawk mah mah[4]. John Calvin-a chuan, “…tihdamtheihna  thil pek hi, thilmak tihtheihna dangte nen hian engemaw chhunga kan Lalpa duhdana a mite zinga awm ni mah se tunlai khawvelah chuan Chanchintha hlir hlang hi ropui taka hril a nih theihnan tih tawp a ni tawh,” a lo ti.[5] Kum za a liam hnuah America Presbyterian Pathian Thu thiam hmingthang  B. B. Warfield-a chuan thilmak tih theihna thil pek zawng zawng hi Apostolte hun hnuah chuan a awm tawh lo tiin lehkhabu pawimawh tak Counterfeit Miracles tih a lo ziak tawh a. Hetiang anga ngai hi tunlaiah pawh mithiam an la chhuak reng.[6]
Hetianga an ngai hi mak kan ti letling hial mai thei. An tanfung chu hei hi a ni, “Chhinchhiahna leh thilmak awm chhan chu Lal Isua nihna nemngheh leh miten an rin theihnan a ni a. Isua chanchin nemngheha, Bible khawrpum a nih tawh avangin thilmak dang a ngai tawh lo; Tin, Thuthlung Thar thilmak tih theihna ang kha tunlaiah kan hmuh tawh loh bawk avangin Pathianin he thilpek hi a pe tawh lo a ni,” tiin. An pawm ang pawmpui diak diak a tul ber kher lovang a, mahse Bible an ngaihsanna leh Thutak an zawn zia a chiang ngawt mai.
Ramhuai  Hnawh Chhuah
Chanchintha neih hma Mizote kha nat leh sat changa ramhuai hnena inthawi thin an ni tih kan hria. Ramhuai chungchanga thil mak tak mai chu Zosapte khan ramhuai an hnawhchhuah kan hre lo. Mahse chutih laiin “Kan ramah Chanchinthain ramhuai a um bo,” ti khawpin ramhuaite chu an tawmim ta a ni. Tun hnaiah hian ‘ramhuai hnawh chhuah’ a lar chho leh ta hle mai. Hei hi Pentecostal Third Wave hrin chhuah ni ngeiin a lang.
Thuthlung Thara ramhuai hnawhchhuah thu kan hmuh nual avangin Bible tanchhana hnawh chhuah ve tur zawn ruai a awl a ni awm e. Ramhuai hnawhchhuah chung changah hengte hi hria ila:
1.      Bible-in ramhuai pai leh hnawh chhuah thu a sawi ngei a,[7] mahse Lal Isua Krista ringtu chunga a thlen thu a sawi miah lo. Ringtu chu “Thlarau Thianghlim In” a nih avangin ramhuai a pai thei lo. Mahni pawh inthunun thei lova a sawisa a nih phei chuan Thlarau Thianghlim aiin ramhuai a chak a ni mai dawn a. Thil awm thei a ni lo. Ringtu a tibuai a nih pawhin a duhthlanna kaltlangin a ni zel ang.
2.      Ramhuai pai leh pai lo chu keini hriat theih rual a ni lo. A hretu chu Pathian a ni. Kristian rawngbawlna pangngai- tawngtai sak, hmangaihna leh a dang dangte hi ring ngama Pathian kuta dah mai a tha. Taksa emaw, rilru emaw buai mak sak deuh te hi hmuh ramhuai ngawt tur an ni lo. Tihsual theih a ni a. Mi tam takin an tisual mek bawk. Tleirawl pakhat buaina tawk chu ‘ramhuai pai’ an ti a, a dam mai theih si loh avangin an buai hle. Engemaw hnuah a Kohhran Upa pakhatin “Ramhuai pai i ni lo,” tia a hrilh chuan chu tleirawl hmel pawh chu a eng sat sat tih a hmuh theih. Ramhuai pai nih chu hreawm a lo ti hle ni tur a ni. Rei loteah a dam ta nghe nghe. Midang pakhat pawh ramhuai pai buaiin an lo buai a. A taksa chau mai a nih ka rin thu ka sawi hnu chuan hnawh chhuah phet tum aiin ei tih that leh damdawi pangngai leh rilru hahdam chu a lo ngeih hle a ni. Hetianga inpuhna hian thenawm khawveng karah inhuatna hial a thlen thei.
3.      Ramhuai chungchangah chuan a paia pai hi chu a case nep ber a ni. Ramhuaiin min hneha kan duhthu ngeia sual Setana kawng zawh hi a hlauhawm ber. Chu chu ramhuai pai buai nen a dang chuang lo. Setana duhzawng hlau miah lovin ramhuai a hlau ngawt lovang.
Inlarna/Pathian Thu Dawn
Tunlai khawvel buai taka Pathian Thu thar (?) dawn chu kan ngai ropui ngawt ang ti rawh u. Dawng nia inchhal te pawh kan hmu thlarau bikin tharau nuna sang bikin kan hre tlat thin. Ngaihtuah chian a ngai ngei mai. Upa J. Lalthankima inlarna thu te, Sangtei inlarna te, lehkhabu “Ralna Thing” tih Saikawt nu ziak te kha kan chhiar duh hlawm khawp mai. Pathian Thu a bua kan kawl theuh hnuah pawh han dawng  thar deuh thei nia kan ngaih chu kan ngaisang huam huam mai a ni. Inlarna leh Pathian Thu dawn chungchangah hengte hi vawng tlat ila:
1.      Miin inlarna a lo hmu emaw, Pathian hnen atangin Thu thar a lo dawng a nih pawhin amah mimalah a tawp mai tur a ni. A thu dawn chuan tu chungah mah thu a nei tur a ni lo. A hmutu tan leh midangte tana zawm tur leh rin tur Pathianin a puan chu Bible hi a ni zawk. Thuthlung Thar ziah belh ngai lova khar a nih daih tawh avangin inlarna dang emaw, Pathian thu thar dang kan mamawh tawh lem lo. Inlarna hmutu chuan midang tan nilovin ama tan chauh a dawng a ni. Kan lo tuipuia, kan sawtpui a nih pawhin hetianga thu dawn reng reng hian tumah a control tur a ni lovang.
2.      Rinna kawnga kalsual tam tak hi inlarna leh ‘dawn’ lam an uar luat vang a ni. Dr. Biakmawia, Vanawia tih te hi Bible piah lam inlarna uar luat vanga kal sual an ni. Pathian Thu- Bible hi a dik lo thei lo mai ni lovin ‘a tawk a, a bak a awm lo’ bawk a ni tih i pawm tlat ang u. Siamthat hun laia Thurin zepui pawimawh em em ‘Pathian Thu tawk zia’ (The Sufficiency of Scripture) hi kan kalsan tep tep thin. Bible piah lam beisei a awl.
3.      Inlarna hi awm tawh miah lovin, Pathian Thu hi a hranpa takin hre tawh lo mah ila kan Kristian nun a buai chuang lovang. Bible hi Thlarau Thianghlim thawk chhuah, a pek a ni tawh a. A tawk. Thlarau Thianghlim chuan Bible hriat thiam theihna te, kan mamawh hun lai taka min tihfiahsak te, zawm leh awih thei tura min tanpuite hi a hnathawh a ni. Bible kuah run chunga a dang la beisei hi kan tihtur ni awm lo tak a ni.
Thuthlung Tharin Thilmak chung chang a zirtir dan
Pathian Thu-in  thilmak chungchang a zirtir dang ngun taka kan ngaihtuah a tha. Bible phet chhuaka, “Hetah hian a awm alawm,” tih ngawt hi a tawk dawn lo a ni. Bible-a ‘chhinchhiahna leh thilmak’ lo awm chhan tawitein han zir lawk ila:
1.      Biblein chhinchhiahna leh thilmak a tih zawng zawng hi Pathian chhanchhuahna hnathawh hun bik laia awm a ni thin.[8] Thuthlung Hluiah chuan Aigupta ram atanga chhanchhuah an nih hun lai vela mi kha an chhuang hle. Chhuan lo awm zel te pawhin an hriat reng tur a ni (Deut 28:46; Sam 135:9; Neh. 9:10; Sam 105:27; Jer. 32:21; TT 7:36).
Chhinchhiahna leh thilmakte chu Pathianin a mite a chhanchhuah hna ropui a thawh lai bika thleng a ni a. Engtik lai hunah pawh thleng tura zirtir leh beisei a ni lem lo. Israel ho tih tur zawk chu Pathianin khawvel dan piah lama mak taka a chhanchhuah dan hriat reng kha a ni (Deut. 6:20-24). Thuthlung Thar ziaktu Johana pawhin Isua Krista kan rin theihnana a ziak a nih thu a sawi (John 20:30-31). Tunlaiah thilmak hmuh ve zel ni lovin, hun kal tawh hnu hriata rin kha a tum chu a ni.
2.      Lal Isua thil tih mak tam tak kha a sermon nena inzawm, a thuchah tifiahtu atana hman a ni. Entirnan, chhangper 5 leh sangha 2 tihpun kha ‘nunna chhang’ a nih zia a sawi hma chiah a ni a (Jn. 6), Lazara kaih thawh pawh kha “Kei hi thawhlehna leh nunna ka ni,”(Jn. 11) a tih hma chiah a ni. A dang pawh a awm nual awm e.
3.      Nunphung pangngaia thil thlengte pawh hi ‘chhinchhiahna leh thilmaka’ ngaih a ni chawk (Ezk. 12:1-11; 24:15-27; Isaiah 20:3).
4.      Bible hian thilmak hi a tha zawngin a sawi vek lem lova, a hlauhawm zawngin a sawi ve bawk  tih hriat a tha:
(a)   Pathian hna thawh pawn lamah thilmak hi a awm chiang a ni. Aigupta dawithiam ten Mosia iangin tiang rulah an chantir (Ex. 7:8-8:18). Krista dotu lo chhuak turin thilmak tihtheihna nasa tak neiin mi a bum thin (II Thes. 2:9-10; Thup. 13). Sakhaw dang huang chhungah hian thilmak ti thei hi an awm vek tih hria ila. Chanchintha hrila khawvel hmun hrang hranga awm kual tawh Alan Cole-a chuan tunlaia Third Wave movement chung chang hi ti hian a sawi: “Chhinchhiahna an tih zawng zawng (tihdamna, inlarna, tawnghriatloh, ramhuai hnawhchhuah) zawng zawng hi ka tan chuan thil thar a ni lo. Heng zawng zawng hi sakhaw dang betute zingah ka hmu ve vek. A danglamna awm chhun chu Kristiante chuan Isua hmingin an ti a ni. Isua tana an thinlung hawng nan a na chu an nunah danglamna tak tak pawh a awm ngei ang. Chuvang chuan alawm, tihdamna ringawt hi ka phurpui theih tehchiam loh thin. Isua pawh khan a tidam zauh zauh chauh a ni a; mipui an rawn tam dawn lutuk phei chuan a kal bo san daih zel a nih kha.”[9]
(b)   Israel ho zinga thilmak tiha awm kha bumna hmanrua a ni thei. Deuteronomy 13:1-5 hi kan zir chian a pawimawh khawp mai. Thilmak chu a tak a nih leh nih loh a sawi lova; ramhuai hnathawh a ti ngawt lo; “Pathianin amah in hmangaih tak tak em tih a fiah che u a ni,” a ti mai a ni. Pathian tak hmingin Pathian mil lo thil tih a ni fo (Jer. 28). Mosia tehfung theihnghilh loh tur chu hei hi a ni: “Zawlnei der chuan Pathianin chhanchhuahna hna a lo thawh tawh hriatrengna kawng atangin a hruai kawi thei em?” tih hi a ni. Mosia hunah chuan Exodus bua thil thleng kha a ni a, keini hunah chuan Isua Krista Kraws leh a Thawhlehna a ni.  Vawiina kan inenfiahna tur a chiang a ni. Pathian hminga thilmak tih zawng zawng hi a tak a nih leh nih loh a pawimawh ber lo. Ringa buaipui an awm zel ang a, ring miah lo an awm zel bawk ang. Kan chik tur chu hei hi a ni – Hetianga rawngbawlna hian Lal Isua Krista hmangaihna thar leh Kristan Krawsa min tlanna leh thihna hneha a thawhlehna te ngaihsanna kawngah min hruaiin min tanpui em?[10]
(c)    Thil hlauhawm pathumna, a chunga mi nena then hleih theih loh chu, mak leh danglam kan um luatah Pathian tum kan thelh daih thei. Chanchintha bu li te hian thilmak mipuiin an phut a, Isuan an hnawl sak vawi tam tak an sawi (Matt. 12:38-45; cf. 16:1-4; Mk. 8: 11-12; Lk. 11:16,29). Isua hi dawithiam, kan hmuh leh duhzawng min tihsaktu atana ngaih mai a awl hle a ni ang. Hmun hnihah Lal Isuan Jona chhinchhiahna mai lo chu pek an nih loh tur thu a sawi( Mt. 12:39-40; Lk. 11:29-32). Thihna hneha a thawhleh tur thu a lo sawi lawk a ni a; Kan Lalpa chuan kan rinna chu A thihna leh thawhlehnaa innghat turin a duh a ni.
(d)   Thilmak chungchanga invenna tur chu thil dang ang bawkin ‘vervekna’ a ni. Matthaia 7:21-23-ah chuan Isuan “Lalpa, Lalpa” tituten Pathian Ram an luh loh tur zia a sawi. Hengho hian Isua hmingin ramhuai an hnawt chhuak a, thilmak tam tak an ti tih kan hria, mahse Isua a lawm tlat lo. An thilmak tih leh chhinchhiahna tih te kha Isuan a hnawl thu a sawi lo. An thiltih te chu makin danglam viau mah se thuawina an lantir lo a ni. A pawimawh ber chu thilmak tih tam leh tih theih nasat lam ni lovin kawng tha ber hmangaihna (I Kor. 12-14) leh thuawihna a ni zawk. Isua hminga thilmak tih pawh Isua vekin a hnawl leh thei tho a nih chu.
(e)   Dam lo tihdam leh ramhuai hnawh chhuah khan Lal Isua rawngbawlnaah hmun lai lum a chang lo. Pathian Ram thu hril leh zirtir hnaah khan a bet ve mai chauh a ni. Lal Isua tum ber chu tihdamnaah ni lovin a zirtirna zawk kha a ni zel (e.g. Mk. 1:14-15, 21, 35-39; 2:2, 13; 3:14, 22-23; 4:1; 6:1,2, 34; 7:14; 8:31, 34; 9:30-31; 10:1; 12:1, 35). Isuan a tihdamte reng reng kha anmahni ngenna emaw an thiante ngenna emaw Isuan a chhang a ni zawk vek tih theih a ni. Tunlaia tihdamna nei Evangelist te ang hian tihdamna crusade (Healing Crusade, Miracle Crusade) nei turin a chhuak ve ngai lo va, an taksa natna damna chang turin tumah a sawm ngai lo a ni.
Thlarau nun chu engnge ni?
            Kohhran hrang hrang leh tihdan phung hrang hrang nei te hian thlarau nun kan sawifiah dan a inang lo thluah mai. Hman atanga kan Kohhran lo inzirtir dan te, Pathian Thu chaia kawng dik an lo zawn dan te hre lovin min hiptu lam buaipui chiam chiam a awl khawp mai. Kan mil zawng tak a nih phei chuan kan hnawl phal lo.
            Sawi tawh angina Pentecostal chhul chhuak zawng zawng hi chuan ringtu pangngaiina kan nunpui theih mai ang chi hi an duhtawk lo vek a. Thlarau lam nun tak tak chu ‘chhinchhiahna leh thilmak’ –ah an hmu tlangpui. Chuvangin Thlarau Thianghlim baptisma, tawnghriatloh, tihdamna, inlarna, khawihthluk, taksa sawina, etc., an ngai pawimawh a, an zirtirnaah hmun lailum a luah thin. Kristian nun dan dang hlamchhiah erawh chuan kan puh  thei chuang lovang a. Mahse an thil uar hian a chhilh thin zawng a ni.
Keini Reformed chhungkua reng reng hian hetiang lam hi kan uar lo, ti ila kan sawi sual lovang. Khawi emaw laiah lo tuipui bawk bawk pawl kan awm mai thei, mahse tlemte chauh an ni. Mizo Reformed Kohhrante hi hetiang lama inhawng thuk pawl tak chu kan nih ka ring. Kan pawm thiam deuh vek mai. Amaherawhchu, kan zirtirna laipuiah engtik lai pawhin hmun a luah ngai lo. A dawna dawn san lam aiin a awiha awih thuk lam kan uar a. “Chu chu ka dawng, chu chu ka hmu,” ti zut zut hi chu ngaih khatah kan ngai a, mahni inphata nitin nuna Pathian tih turin kan inzirtir sauh sauh a ni. Tunlaia an uar em em “Chhinchhiahna leh Thilmak” (Signs and Wonders) hi awm miah lo mahse kan rawngbawlna leh thil tih tur chu a kim biaiin kan nei tho ang.
Thlarau Thianghlim hi kan hmu te ta lutuk em ni?
Pentecostal lam chuan, “Tunlai khawvelah hian Thlarau Thianghlim hnathawh in hmu ngam tawh lova, Pathian hi a hring a hrana hna thawk turin in beisei ngam tawh lo a ni,” an ti thei ang. Keini erawh chuan, “In Thlarau Thianghlim hriat a te lua a ni,” kan ti let dawn a ni. Engvangin maw? Mak danglam leh rik huk hun chauha Thlarau Thianghlim hmu thiamte hi chuan Thlarau Thianghlim nihna leh a hnathawh dan an la man chiang tawk lo a ang.
John Hesselink chuan, “Pentecostal ho pawm dan ai daih hian Reformed ho pawm dan hian Thlarau Thianghlim hi a hre thiamin a hre thuk zawk a; Thlarau Thianghlim hnathawh leh thiltihtheihna pumpui chu kan man ber zawk a ni,”[11] a lo ti thum dep mai; a sawi zawm a, “.. Anni ho hian Thlarau Thianghlim hnathawh hi an uar lutuk a ni lova, an uar lo lutuk zawk a ni. An khawhawi a zau lo…Thlarau leh thilsiam chungchang, Thlarau leh Bible inlaichinna, Thlarau leh Kohhran leh Sakramen te, Thlarau leh Kohhran kalphung te, Thlarau leh Kristian nun inkungkaihna zawng zawng an hmu thiam lo. Mimalin a harh thar pui vuk thil chauh an uar a, thil engkima Thlarau hnathawh leh hlutna hi an pawh pha lo a ni,” a ti. I han  bih chiang teh ang.
Catholic kohhranin a mipuite thlarau lama a rahbehna lakah Thlarau Thianghlim Thiltihtheihna avanga zalenna Martin Luthera leh John Calvina ten an rawn uar chhuak a. Calvina phei chu ‘Theologian of the Holy Spirit’ tih a ni hial. Calvin-an Thlarau Thianghlim a uarna hrang hrangte han thlir ila:
1.      Kristian nun hi Thlarau Thianghlima intana, A khawngaihna leh thiltihtheihnaa tihchak zel a ni.[12]
2.      Pathian Thlarau Thianghlim chu khawvel vawnga, siamtha a, hruai a, enkawltu a ni. Hetiang hi ni lo se khawvel hi a buai nuai ang. Ringlote zingah pawh thil dik, thil tha, leh mawi zawng zawng hi Amah atanga chhuak a ni.[13]
3.      Calvina chuan Pathian Thu ziak emaw, thuhril emaw hi Thlarau Thianghlim hnathawh tel lo chuan a nung thei lo a ti.[14]
4.      Isua Krista tlanna hnathawh zawng zawng hi Thlarau Thianghlim tanpuina tel lo chuan mihringin a sawtpui thei lo. Chanchintha thuchah pawimawh - kohna, piantharna, simna, rinna avanga thiamchanna -  tih zawng zawng hi Thlarau Thianghlim hnathawh mihringa lang vek a ni.[15]
5.      Kohhran hi, a lu Krista leh memberte hmangaihnaa Thlarau Thianghlim hnuaia pumkhat an nihna hmun a ni, a ti. Sakramen te pawh hi Thlarau Thianghlim hnathawh avang chauha hlutna leh awmzia nei an ni.
B.B. Warfielda bawk khan, “Thlarau Thianghlim nihna leh hnathawh hi chu Thlarau lama Calvina thlahte chauh lo chu uar tawk an awm lo,” a lo ti miah mai.
Thilmak tel lo chuan Revival a thleng thei tawh lo em ni?
Thilmak nena rawngbawltute hnawl harsa kan tihna chhan chu mipui an hip a, Chanchintha hrilna hmanrua atana kan duh vang niin a lang. Mipui chu an hip deuh a ni. Amaherawhchu, engkim hi Bible atanga kan teh vek a ngai ang. Deut 30:12-14 thu hi Paulan Rom 10-ah a sawi leh a. A pawimawh nangiang a ni. Israel fate chuan thilmak dang an zawng tur a ni tawh lova, Pathianin an hnam a tlanchhuahna hun bik leh a thiltih sak zawng zawng kha an HRE RENG tur a ni tawh zawk. Thu chu an hnenah a awm a, an ka leh thinlungah a awm a, an zawm mai tur a ni. Thil dang  zawn a tul lo. Chu chiah chu Rom 10-a Paulan a rawn sawi tum niin a lang.
            USA-a Presbyterian Pastor ropui tak James Montgomery Boice-a thukhawchang i han ngaithla teh ang: “Thilmak buaipui pawlte hian a hlu ber chu an tidal a, a ropui ber chu an tinep a ni. Chanchintha hlir hlak hliahtu an ngah em mai. Third Wave hruaitu ber John Wimber-a lehkhabu Power Healing chuan awrpuar thep, kawng kawi lo ngil ta, ke sei hleih lo inchen ta, tih vel mai mai a sawi a; Chanchintha hi a tinep a, a tak a hliah a ni lawm ni? Isua Kristaa Pathian Chhandamna ropui tak te, thil mak ber mai misual piantharna thu te nena khaikhin chuan a dangte hi chu nep ka ti thlawt. John Wimber-an Power Evangelism a ziak lehah phei chuan thilmak chungchang tam hle mahse a pawimawh ber leh a ropui ber Lal Isuan Kraws-a min thawh chhuah sak leh thawhlehna avanga kan rochan te a sawi miah lo!”[16]
            Chanchintha hrilnan thilmak a ngai lo. Rom 10 chuan, “I kain Isua chu Lalpa a ni tih i tan a, Mitthi zing ata Pathianin a kai tho tih i thinlunga i rin chuan chhandamin i awm ang,” a ti mai a ni. “Thu chu i ka-ah leh i thinlungah a awm,” a ti leh mai bawk a. Chanchintha hril dan dik chu hei hi a ni.
Engvangnge?
(i)                         A chhan chu Lal Isua Krista leh a hnathawhah chauh a innghat. Isua Krista chawimawiin a awm a ni. Chu chu Thlarau Thianghlim hnathawh dik tak a ni. James Montgomery Boice-a bawk chuan, “Thlarau Thianghlim hnathawh hi Johana 15:26; 16:14-a kan hmuh anga Isua Krista chawimawi a nih chuan (a ni ngei bawk a), Isua Krista chawimawia a awm nasat poh leh Thlarau Thianghlim a thawk nasa tihna a ni; thilmak ti theitu emaw, amah Thlarau Thianghlim emaw chawimawi a nih nasat zawkna hmunah  reng reng Thlarau Thianghlim ni lovin thlarau dang a che a ni ngei ang,” a ti.[17]
(ii)                        A thu lo hretute hnen atangin rinna a phut tlat. Thil dang tel lo thu inhrilh mai chuan rinna a phut chiang bik a; thinlungin thil dang vang ni lova a Chanchintha hlir hlak a lo pawmna hi a hlu a ni.
(iii)                     Pathian Thu, Thlarau Thianghlim thiltihtheihnaa zirtir chuan thil a ti thei a ni. Bible hi Pathian Thu, Thlarau Thianghlim thawk chhuah ngei a ni tih ringtu chuan Bible thu hi a puangin a zirtir mai a. Thildang a sehhmeh a ngai lo. Thlarau Thianghlim chuan ama Thu chu sual thiltihtheihna sut chhiat nan a lo hmang tangkai mai a ni.
Tlangkawmna
Thlarau Thianghlimin tunlai khawvelah hian hna a la thawk zel a. Lal Isua tana ding ngam an la awm chhung chu a la chawl lo tih a lang a, Kohhran a la din chhung chuan Thlarau Thianghlim kan la hmu zel dawn. Amaherawhchu, Bible kan bihchian a, Kohhran chanchin kan zir loh chuan Thlarau Thianghlim hnathawh awm taka kan ngaih te hi thlarau dang hnathawh a lo ni daih thei. A phawvuakin min hruai lo sela, ringtu zawng zawng hi Thlarau Thianghlim hruaina hnuaia nung leh che kan nih zia i hre zel ang; Pathian lawmzawng min hriattir a, min um tirtu Amah a ni zel a.  Lal Isua Krista Chhandamna ropui; mihringte a thawh chhuah sak zawng zawng kan thinlunga tifiah a, sual simna kawnga min hruaitu hi vawiinah hian Thlarau Thianghlim a la ni reng.
                                                                       ****************



[1] First wave chu Pentecostal movement (1906), Second Wave chu Charismatic Movement (1960).
[2] Bible-in tawngtaisaktu tura a zirtir chu upate a ni. Hei hian Pastor leh Kohhran Upa (presbyters) a kawk a, an ropui bik vang ni lovin Kohhran ai an awh vang a ni.
[3] Organic disease chu taksa chhe tawh a ni a, inorganic disease chu taksa hnathawh dan dik lo a ni.
[4] Reformed theologian te cessationist an ni vek tihna ni lovin.
[5] John Calvin, Institutes of the Christian Religion, Library of Christian Classics, vols. 20-21, ed. John T. McNeill, trans. Ford Lewis Battles (Philadelphia: Westminster Press, 1960), 4.19.18.
[6] Richard B. Gaffin, Perspectives on the Pentecost: Studies in New Testament Teaching on the Gifts of the Holy Spirit (Phillipsburg,N.J.: Presbyterian and Reformed, 1979). John F. McArthur, Charismatic Chaos, (Hyderabad: Grace to India, 1992).
[7] Thuthlung Tharah chuan Chanchintha bu leh Tirhkohte Thiltih bakah kan hmu lo va, lehkhathawn lamah lang miah lovin ‘thlarau thilpek’ zingah ramhuai hnawhchhuah theihna hi a tel lo.
[8] Bible pumpui kan thlir hian hun pui pathumah chhinchhiahna leh thilmak buk bikna hun an hmu- Mosia leh Joshua, ca. 1450-1390 BC ; Elija leh Elisa, ca. 860 -800 BC ; Krista leh Apostolte, ca, AD 30-60
[9] Alan Cole, The Southern Cross (April 1987), p. 13.
[10] D.A. Carson, “The Purpose of Signs and Wonders in the New Testament,” in Power Religion, ed. Michael Horton (Chicago: Moody Press, 1992), 97.
[11] I. John Hasselink, “The Charismatic Movement and the Reformed Tradition,” in Major Themes in the Reformed Tradition, ed. Donald K. McKim (Grand Rapids, Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company), 1992), 378.
[12] Inst., 3.1.3-4.
[13] Inst., 2.2.12-20.
[14] Inst., 1.9.1-3.
[15] Inst., 3.2.24; 11.5, 10.
[16] James Montgomery Boice, “A Better Way: The Power of the Word and Spirit”, in Michael Horton (ed.) Power Religion, 129. Thlarau Thianghlim hi Pa leh Fapa ang thova biak leh ngaihsan tur a ni a; mahse biak dan erawh chu a inang thei lo. Thuthlung Tharah hian Thlarau Thianghlim sawm emaw, auh emaw, a hnena tawngtai emaw awmin a lang lova, a hnathawh a lang mai zawk a ni.
[17] Ibid, 133.

Comments

  1. Thlarau thianghlim hnathawh tih point hnih-na " 1960 khan mak 89 (2.9%) an ni a, 2010-ah chuan mak 546 (7.9%) an ni tawh." mak tih hi enge a awmzia?

    ReplyDelete
  2. Maktaduai tihna a nih hmel...

    ReplyDelete

Post a Comment

Popular posts from this blog

CHANCHIN THA NIHNA TAK

Engtinnge Kristian Nun Nghet kan neih theih ang le?

ISUAA DAMNA