𝐑𝐄𝐌𝐍𝐀 𝐋𝐄𝐇 𝐌𝐔𝐀𝐍𝐍𝐀 𝐂𝐇𝐄𝐍 𝐙𝐄𝐋 𝐓𝐔𝐑𝐀 𝐁𝐄𝐈𝐇 𝐍𝐀𝐒𝐀𝐓 𝐀 𝐍𝐆𝐀𝐈
Mizoramin
‘remna leh muanna’ hun tha kan neih hi kum sawm li dawn lai kan lo chen ta a.
State naupang te hi hmasawnna kawngpuia thui fe kal tawh tura beiseina a sang
hle a. Kan duhthusam ram erawh kan la hlat viau a ni tih kan hre tlang. Chumiah
tak chuan Pu Zirsangzelan, “Tunge diklo tia zawng buai mai mailovin, keimahni
theuh inenfiah zawk ila,” a lo tih tawh angin inenfiahna hun atan heng hun tha
te hi hmang turin kan insawm a ni. Ei leh bar chungchanga kan state dinhmun mek
te, sualna kawnga kan khawtlang dinhmun mek te, hriselna kawnga Mizoram mite
dinhmun mek te, state pawn lama hmel kan lantir mek te hi dawnin kan chhut keuh
keuh ngai lo a nih chuan he remna hi kan phu lo a nih hial a hlauhawm thei ang.
Han titi ho changin, “Mizoramah hian hel pawl an chhuak leh ang em?” tih zawhnate a lo chhuak thin a. Kei chuan, “Zoram buai hre pha chin generation an liam hma chuan a chhuah ka ring lo, buai hrehawmzia an hria a tumah an let leh duh tawh lo ang; mahse kha generation kha an liam thawkhata buai hrehawmzia tawng ve lo hovin min tam hneh hunah chuan thil awm dan tur kan hre thei lo,” ka ti ve mai thin.
Remna leh Muanna (Peace) kan tih ang te hi thenkhatin ‘Chhandamna a bo thei tawh lo’ an tih anga pianthar tawh chuan eng ang pawhin nung ila chhandamna chu kan ta ni ta vang vang anga an inngai ang chi hi a ni lo va. Remna leh Muanna chu kan neih reng theih nan leh kan chen reng theih nan chumi chhunga awm te chuan tan kan lak reng a ngai zawk a ni. Chuti lo chuan tha emaw kan intih laiin kan tha lo mai dawn a ni. Him emaw kan intih laiin kan lo him lo ru reng ang tih a hlauhawm thin.
Chuti a nih avang chuan Zoramin remna kan neiha muanna kan chen reng theih ka ngaih pawimawh pathum han chhawp chhuak dawn ta ila:
1. 𝟏. 𝐑𝐨𝐫𝐞𝐥𝐧𝐚 𝐅𝐞𝐥 (𝐆𝐨𝐨𝐝 𝐆𝐨𝐯𝐞𝐫𝐧𝐚𝐧𝐜𝐞)
He thil hi kan sawi tam tawk thei awm lo ve. Ram chhunga innghirnghona, emaw lungawilohna, helna ang chi, a nih loh leh chi leh chi inkara intihthiam lohnate hi a kaikuang han zawng han zawng ta ila a tawpah chuan rorelna fel tawk lovin a hrin chhuah a ni duh khawp mai. Ram rorelna tha chuan rah tha a chhuah a, chutah chuan mipui an lungawi a, muannaa lo rah chhuakin kawng eng kimah hmasawnna a thlen thin a ni. Rorelna fel hlel chuan hun engemaw chen chu mipui min rap bet thei mah se, mihring rilru vak kual reng hi a thunun reng zo lo a, buaina leh helna a hring chhuak leh nge nge thin a ni.
Kan hriat reng tur erawh chu, chu ‘rorelna fel’ chu chuti maia neih theih a ni lo, tih hi a ni. Mi tam zawk hi chuan ram leh hnam rorelna te hi kan ngai awlsam khawp mai a, tih zung zung mai theih emaw kan ti thin. Rilrua thil tha awm ang ang hi hlen chhuah duak duak theih emaw tih a awl. A tak ramah chuan a ni teuh si lo. Rorelna fel nei tur chuan roreltute an fin a, an thiam a, an inzir peih a, an nuna dah hmasak bera an neih a ngai ang. Chu chu mi zawng zawng tan a ni hauh lo va, koh bik mi tlemte tan a ni chauh. Rorelna fel chu rorelna fung kan chelh vang maia lo thleng tur pawh a ni lo. Nun pumpuiin a zawn a, a bawh tur thil a ni.
Thenkhat chuan Pastor tha deuh va hmu se, politics-a lut a, ram hruaina hna thawk turin an han it ngawt a. Tha deuh an lo awm mial mai thei. Mahse kan hriat tur chu Pastor tha nih hi ram hruaitu tha nihna a ni kher lo. Pathianin chutiang mi chu a ruat ang. Pathianin ram hruaitu atana koh a neih ka ring. Chutiang mite chuan an hruai ang. Thil awlsam a ni lo. Pathian hminga ram hruaitu tur phei chuan mahni inphat leh channa tam tak kaltlanga beih a ngaih ngei ka ring. MLA/Minister dinhmuna han thut kaiah hian rorelna fel a tawp lo a, hemi nihnaah hian a intan chauh a ni.
Mipui pawh hian hei hi kan man tawk lo ka ti thin. Kan ram hruaitute hi kan tawngtaisak tam tawk lo niin ka hria. Harsatna tam tak, tih fel tur tam tak, ngaihtuah tur tam an hmaah a awm a. Chung zawng zawng fel taka hmachhawn chu thil awlsam a ni lo. Finna, felna, theihna thuk tak neih a ngai a ni. Chu chu Pathian nen chauh neih theih a ni ang.
Politician nih te hi tlin a har dawn hian ka’n hre khawp a. Ram tana thil tha tih a ngai, mipui tihlawm a lo ngai bawk, inthlan leha tlin a ngai bawk si. Mipui lah chu mi invawng tak tak leh mi pawlawh tak tak, mi fekfawn tak tak leh ngaihsam tak tak, mi fing tak tak leh mawlmang ve tak tak, mi duham tak tak leh fimkhur tak tak awm khawm kha kan nia. Min thlan tlin leh ngeina tura thiltih a ngai bawk si. Mi pangngai tlin chi a ni lo.
Amaherawhchu, ram hruai tura Pathian kohna hi kohna namai a ni lo. Chutiang mite chuan mahni inchhekarbawmna dah hmasa lova Lal Solomona anga ‘rorelna fel’ an neih theih nana Pathian an belh thin a ngai ngei ang. Rorelna fel kan neihna tura hmanrua atana Pathian ruat te chuan an kohna dawnah huaisen tak leh taima takin, intat hriam peih leh inngaitlawm takin an hlen chhuak tur a ni. Chu chu remna leh muanna kan neih zelna tura thil pawimawh ber pakhat a ni si a.
𝟐. 𝐇𝐧𝐚𝐦 𝐫𝐢𝐥𝐫𝐮 𝐝𝐢𝐤 𝐤𝐚𝐧 𝐩𝐮𝐭 𝐚 𝐧𝐠𝐚𝐢.
Hnam rilru dik lo hian innghirnghona duhawm lo tak a thlen nasa thei hle tih a hretute kan ni a. India hmarchhakah hian chi bil te te 220 kan awm an ti a. Chungte chuan mahni hnam theuh han la vawng ta em em vek ila, inngeih chhan tur a awm lo va, inngeih theih pawh a ni dawn lo tih a lang reng mai. Hnam leh hnam innghirnghona hi tunlaia kan buaina bul pui ber a ni bawk tih kan hria. ‘Conflict’, innghirnghona leh indona tichhuaktu chu hnam thil a ni thin a. Mahse, hnam tel lo tawpin kan awm thei lo va, kan hnam theuhvah kan rinawm a ngai bawk si. Engtin nge kan tih tak ang le?
Hnam rilru kan putnaah kan buaipui tur chin fel tak kan siam a ngai dawn. Kan thler sin lutuk chuan kan phirsi vek dawn tih chiang sa a ni. Buaipui tur chin, a manhla chin leh manhla lo chin a awm. Chuti lo chuan Northeast ringawtah pawh hnam chi hrang hrang 220 lai kan awm a, chung hnam 220 te chuan an pualin state an nei thei vek dawn si lo, district zawng pawhin sawi ta ila a ngaihna a awm dawn lo. Mahni invalh hran bik tum reng a theih loh tih a chiang.
Arunachal Pradesha cheng Sarsang hnam an tih khi hnam tlem ber niin an sawi a, mi 2000 – 3000 vel chauh an ni awm e. Han inlak hran tum tlat mai se a buaithlak duh awm ka ti. Zahawm tham, lian tham, intihlim tham, thatpui thama kan awm ve a ngai a. Chumi atan chuan Mizo nihna hi a te thei ang bera ka duh tawk a ni a. Mizo pawh hi a la te mah mahin ka hria a, mahse hei bak hi chu a theih tawh si loh a. Tih dan kan thiam zel chuan Mizo nihna, Mizo identity chu kan dampui zawh ka ring. A aia te chu a te mah mah a ni.
Hnam rilru dik lo, politics tha lo, chi bil politics-in min tihchhiat theihzia chu kan thenawm stateah a lang mek a nih hi. Ka puh ber chu politician tha lo ho an ni. Vote an duh luatah ‘vote bank’ neih tumin mipui mawlmang te te hi min bum thin a. Tha te tea awm ho thei kha tawng danglam deuh hmangte min hlauh tir phet an tum a. Buaipui vak tura thil tul lo deuh buaipui vak a awl khawp mai a. Inhuatna duhawm lo tak tak a thleng mek a nih hi. Manipura Mizote chuan khita hnam rilru tha lo, chi bil rilru dik lo khian Mizoramah zung a kai ang tih an hlauh thin. Zoram mipui zawng zawng hian chu chu hre reng turin a duhawm a ni.
Hnam rilru kan pu a nih chuan Mizo chinah hian buaipui ila, a aia te hi chu buaina duhawm lo thlentu a ni zawk zel ang. Chutih rualin Mizo nihna hi thiam tak leh zau taka kalpui pawh a ngai bawk ang. Mizo identity chu lungawithlak leh tha zawk identity a nihzia thangtharte kan tuh thiam a pawimawh bawk a. Manipura kan mi chhuanawm tak pakhat chuan “Lusei ho hian an Lusei nihna zawng zawng Mizo nihnaah an phum ral tawh a, Ralte hovin an Ralte nihna zawng zawng an phum ral tawh bawk a, thangtharten an hriattura pawimawh ta ber chu ‘tumah an inchhir lo’ tih hi a ni. An tan a tha zawk vek. Mizo nihna hi an chi bil nihna aiin a ropui daih zawk,” tiin min hrilh. Mizo nih mai hi a tha aniang. Mahni inhaivur tum leh inchhekarbawm tumte hian thangtharte an bum lohva he ramah hian remna leh muanna tha a awm reng theih nan ‘Mizo hnam rilru dik’ kan put leh kan promote a ngai a ni.
𝟑. 𝐑𝐞𝐦𝐧𝐚 𝐥𝐞𝐡 𝐌𝐮𝐚𝐧𝐧𝐚 𝐝𝐢𝐤 𝐭𝐡𝐚 𝐧𝐞𝐢 𝐳𝐞𝐥 𝐭𝐮𝐫𝐢𝐧 𝐊𝐨𝐡𝐡𝐫𝐚𝐧 𝐚 𝐜𝐡𝐚𝐤 𝐚 𝐧𝐠𝐚𝐢.
Thangthar tam tak hian MNF leh India sorkarin remna thuthlung an sign theih nana Kohhranin hma a lak nasatzia an theihnghilh tawh mai thei. Kan ram leh hnam tan leh he ‘remna leh muanna’ Mizo mipuiten kan chen theih nana Kohhran hruaitute thawhrimzia te leh Pathian mite hlutna theihnghilh ngai lo ila. Remna leh Muanna hlu tak hi kan vawng nung dawn a nih chuan Kohhranin a tih tur a tih a, a nih tur ang a nih zel pawh a pawimawh dawn a ni.
Kum 15 vel lai Zoram hun hrehawm tak hnuaia a awm tawh hnuah MNF lam leh India sorkar inbe hleithei lo karah khatih laia Governor Pu SN Kohli-an Kohhran hruaitute chu hma la turin a ngen ta chawt a. Kohhran hruaituten hma la nghalin MNF lam leh sorkar lamah an palai char char a. Rev Dr Zairema te, Rev HS Luaia te, Rev Dr Lalngurauva Ralte te thawh hlawkzia kan hria e. An ni bakah Pastor VL Rawna leh Rev Lalsawma te pawn London thlengin Pu Denga an umzui a. Rev Lalsawma leh Rev Dr PL Lianzuala ten PM Indira Gandhi hmuh tumin New Delhiah kar khat lai an cham a, an hlawhchham thak a ni. Kohhran hian remna palai hna a thawk char char a, hre chiang deuh phei chuan “Kohhranin hma la lo se he remna hi a thleng lovang,” an ti hial a ni. Tuna ka sawi lan chauh hi a ni lo va - remna leh muanna thlen theih nana Kohhran memberte tawngtaina zawng zawng kha; remna leh muanna thlen theihna tura Biak In leh pawn lama Kohhranin a memberte a zirtir zawng zawng hlutzia kha sawiin a siak lo.
Assembly inthlan hnuhnung ber lai vel kha ni tain ka hria a, politician lar tak pakhat chuan, “Ram hmasawn nan chuan Kohhran chak neih aiin Sorkar tha neih a pawimawh zawk,” ti zawngin thu a rawn sawi a nih kha. A duhthawh luatah a sawi sual nasa ve hlein ka hria. Kan ram angah chuan sorkar leh kohhran te hi chuti taka then hran chi ni lovin a lang. Ka ngaihdan ve zawkah chuan 80% kohhran member kan nihna rama hmasawnna a la kal chak thei lo a nih chuan Kohhran chuan a nih tur ang a la phur chhuak zo lo tihna a ni a, tih tur a la tam hle tihna a ni.
’Remna leh Muanna,’ Saptawnga ‘peace’ kan tih hi chu, a tawpkhawkah chuan ‘Kohhran subject a ni’ kan ti thei hial ang. ‘Peace’ an tih mai hi Zotawng chuan ‘Remna leh Muanna’ kan ti deuh kher thin a. Kan tawng hi a hausaa Saptawng hian a sawifiah zo lo nge, Saptawng hi kan tawngin a phawk chhuak zo lo zawk? Kohhran subject a ni ber zawk kan tih chhan Kohhranin a buaipui ber chu ‘Remna’ ‘Muanna’ hi a ni a. Kan Lalpa pawh “Prince of Peace” (Remna Lal) a ni. A thusawi pawimawh berte zinga mi pawh “Remna siamtute chu an eng a thawl e, Pathian Faa vuahnin an la awm dawn si a,” tih a ni.
“Remna leh muanna’ dik tak chu mimalah a ni a, khawtlangah a ni bawk a, chu chauh chu ni lovin Pathian leh mihring inkar thlengin a keng tel vek. ‘Peace’ hian engkim a pawimawh chin chu a huam vek mai a ni awm e. ‘Remna leh Muanna’ kan tih mai hi Hebrai tawng ‘Shalom’ tih nen a inhnaih hle a. Chu thumalin a sawi ber chu ‘Engkim a nih tur ang a nih thlap’ dinhmun hi a ni. Chu chu Biblein ‘Peace’ a sawi dan chu a ni.
Mihring
chu a Siamtu nen a inrem hunah muanna mak tak a nei a; khawtlanga thil chi
hrang hrangte chu a nih tur ang a nih a a invuahrem hunah muanna a thleng a;
ram chu a Dintu duh dana a awm hunah ‘Remna leh Muanna’ duhawm tak a awm thin a
ni.
Comments
Post a Comment