Pathian Thu: Ropui leh Hlu

                              PATHIAN THU: ROPUI LEH HLU

                                    Sam 119:105 ; II Tim. 3:16 ; Heb. 4:12,13.

Africa rama Zulu hnam rin dan khu mak tak a ni a. Van Pathian awm an ring a, Amah atang chuan thiltihtheihna leh chakna lo chhuak thinin an ring. Sual leh tha pawh van Pathian chuan a thlentir ve ve a. Ngilnei leh thilphal tak a nih laiin, a chesual ve pheng phung thin bawk a ni. Harsatna an tawrhin a hnen an han thlen thin a, mahse a chang chuan tanpui ahnekin tek a rawn tlaktir a, mi thenkhat phei chu vana a sal atan a rawn la zawk hial thin a ni. Tin, hmeichhe ancheh lutukte pawh hi a tiching mai thin a ni, an ti.

Laiking nen hian inzawmna mak tak an nei a. Laiking rawng inthlak reng mai, a mei tela ke panga nei, leh mit pahnih a ruala hmun hran ve ve en thei leh, lu tiche miah loa enkual zet zet thei hian an Van Pathian chu ang deuh berin an hria a ni. Zulu ho rin dan chuan he khawvelah hi chuan thil engkim kan hmuh dan hi a letling vek a ni a, hlimthla te pawh hi a nihna takah chuan a eng zawk a, a eng lai hi hlimthla zawk a ni; kan dinglam pawh hi kan vei lam a ni a, kan hre fuh lo mai maiah an ngai tlat. Mitthi pawh khaw enga an mitthi khaw kawnga an kal theih nan zan thimah an phum kher thin a ni. Zan hi thlarau khawvelah chuan khaw en lai a ni tlat a.

Zulu ho hian Pathian an hre ruai ruai a, mahse ‘Pathian Thu’ an hre lo a ni. A pawi hle mai. Pathian tak an hre lo va, rinthuin an kal a, buai lo tur kha an buai ta zawk hial a ni. Pathian chu Laiking nena inang riauvin an hre vel mai mai a ni. Bible nei lo ila chuan hei hi kan nih dan tur chiah a ni mai awm e.

Bible kan neih kan vanneihzia

Pathian Thu hriatna kawngah chuan Mizote hi kan vannei hle mai. Holy Bible hi Chanchintha kan dawn hnu kum 60 velah kan nei thei a (ie, 1959), a lawmawmzia hi thangtharten i hre telh telh ang u. Mizo pumpui hian Bible hi kan la dah sang hle a. Bible-in a sawi chiang bang mai hi chu tuman kan la challenge ngam lo a ni ber. Pawl thenkhat Lalchhungkua ang te hi chuan an ngaisang lem lo, an duh duhin an her ve mai a ni a, chuvangin kan zirtirna a inang lo hle reng a ni. Ziaka Pathian Thu kan nei hi a lawmawm thlawt, Bible Society-in hetiang taka man tlawma min neihtir thei pawh hi lawmthu sawi mawlh mawlhna tur thil a ni. Thil awm ve tur pangngai renga ngaih chi a ni lovang.

Pathian Thu pawimawhna

            Bible lehkhabu zawng zawngah hian Roreltute hi a ‘nawi’ ber mai thei. Chhiar a nuam viau letling hial a ni. A ziaktu pawh hian beidawnna chi khat a nei tih mai turin, a thu tawpna chu – “Chung lai chuan Israelte zingah lal rêng rêng an awm lo va: mi tinin mahni tha tihzâwng zâwngin an ti mai a ni,”(21:25) tih a ni. A bung tawp lam pawh hi an buai nek nawk viau mai. Puithiam hnam Levia chi mi pakhatin nupui a nei a, puzawn te khuaah a zin a, thlem a awlsam em avangin tum aia rei a cham a. An haw kawngah tlai takah Benjamin ho khua an thleng a, a nupui chu mipuiin an pawngsual sak ta mai a, a thi hial a ni. A pasal chuan a nupui sa chu hmun 12-ah chan sawm a, Israel ram zawng zawngah a thawn darh ta a. Israel ho an fuan khawm a, pawngsualtu an unau Benjamin ho chu an bei ta chiam a, an that mang deuhthaw a. Mipa ten nupui tur pawh an nei ta lo va, hnam dang hovin Benjamin ho chu an fanute nupui atan pek loh an intiam tawh si a. Gibeah mite an runsak a, hmeichhe virgin lo chu an that vek a, nupui atan virgin ho zawng chu an rawn hawnsak ta a ni.

            An che buai thin hle mai. Heti taka a beidawnthlak nachhan chu Roreltute hun lai hian Dan an theihnghilh a, Josua bu thlenga langsar em em ‘Dan’ chu Roreltute bu-ah hian vawi khat mah han lang lo va!

Pathian Thu chu        

            Sinai tlanga Mosia hnena pek a nih hma khan Pathian thu chu ziaka dah a ni lo va. An che buai fo reng a nih kha. Adama, Kaina, Nova, Abrahama, Isaka, Jakoba, Josepha ten ziakin an hre ngai lo. Mumang leh inlarnate a pawimawh zual a ni. Ziaka awm thatna em em chu, tihdanglam hleih theih a ni lo va, mahni ngaihdan a thun luh theih lohva, duh huna hriat mai theih a ni thin.

            Sinai  tlangah khan Thu Sawm Pek, lungpheka “Pathian kutzunga  ziak” (Ex. 31:18) ngei mai chu pek an ni ta a. Dan dan zawng zawng pawh he dana innghat zel hi a ni. Tunah chuan a duh apiangin Pathian Thu an hriat duh chuan Thu Sawm Pek an en mai thei dawn tawh a ni. Chumi dungzui zel chuan Zawlneiten thu an sawi a, puithiamten an zirtir thin. Nehemia 8:7,8-ah chuan Levia chi te, “…chuan mipuite chu dan an hrilhfiah a; mipuite chu an dinhmunah chuan an awm reng a. Tin, lehkhabu, Pathian dan bua mi chu fiah takin an chhiar a; a awmzia an hrilhfiah a, tichuan an chhiar chu an hriat chiantir zel a,” tiin min hrilh a ni. Pathian Dan hrilhfiahtute chu Levia chite an ni.

Lal Isua a la kal chuan thil a lo dang ta deuh tlat mai. Isua kha ‘Pathian Thu’ a ni ta tawp mai a. Isua hmu chu Pathian Thu hmu, Isua thu awih chu Pathian Thu awih, an lo ni ta a nih kha. Johana 1:1, “A tirin Thu a awm, Thu chu Pathian hnenah a awm, Thu chu Pathian a ni. Chu mi chu atirin Pathian hnenah a awm. Engkim azain ama siam a ni; thilsiam zawng zawng hi ama siam loh engmah a awm lo. Amahah chuan nunna a awm; chu mi nunna chu mihringte enna a ni a.” Chang 14-ah, “…thu chu tisaah a lo chang a, kan zingah a lo awm ta a. A ropuizia kan hmu, Pa Fa mal neih chhun ropuina chu, khawngaih leh thutakin a khat”(lt). Isua khan Mosia’n ama chungchang thu a sawizia a sawi a. Thlarau Thianghlim lo kal tur thu sawiin, “Thlarau dik tak chu, a lo thlen hun chuan thutak zawng zawngah chuan a hruai lut ang che u,”(Jn. 16:13) a ti a nih kha. A chiang ta vek mai. Thuthlung Hlui chuan Isua ‘lo la kal tur’ chanchin a sawi a, Thuthlung Thar ‘lo kal tawh’ Isua chanchin a sawi a ni. Thuthlung Thar-a tel tur lehkhabute an thliar lai chuan (an tum lawk reng ni lo, lehkha ziak a lo tam tak avangin a dik tak thliar a tul vang a ni) an endikna tehfung hman ber chu, “Isua zirtirte kutchhuak a ni em? An zirtirna mil leh an huang chhung amite ziah a ni em? tih hi a ni e, an ti. Thuthlung Tharin a tum chu ‘lo kal tawh’ Krista Isua kha Thlarau Thianghlim tanpuinaa min hriat tir a ni ber.

Kan fimkhurna tur

            Pathian thu hi kan zavaia ta a ni a, a duh apiangin Pathian pawl hnaiin an sawi ve thei a ni. Pathian atangin kan dawng thei vek a ni. Miin a zir peih a, a ngaihven a, Pathian a pawl tam phawt chuan amah leh midangte chawmna thu a sawi thin. Pathian thu hre turin BD, M Th nih a ngai chuang lo. Indian theologian MM Thomas chuan theological class tum khat mah a thu lo. Amaherawhchu, a theology BD zirlaiten an zir a, M. Th ten an bih chiang a, D.Th hmuh nan miin an hmang a ni. Thlarau hruaiin ringtu tu pawhin Pathian thu hi an hre thei. Amaherawhchu, Pathian Thu peka awm tawh chu Bible, lehkhabu chhah leng lawng tak a ni a. A ziaktuten tawng hman bik an nei a, mize dang tak tak an ni a, an ziahna dinhmun pawh a inang hlawm lo va, keini dinhmun nen phei chuan dang tak a ni. Chu chu hre renga chhiar erawh chu a tul dawn thung a ni. Hei hi kan ti thei a nih chuan Pastor leh Upaten kan hnawl nachhan tur a awm lo. Tin, kohhran hi kum 2000 chanchin lo nei tawh kan ni a, Mizo kohhran kum 100 chuang awrh; thurin hrang hrang a lo chhuak tawh bawk thin. Inzirtirna tha awm tak anga lang, a tawpa hrisel lo tak; a kalpui lam Pathian Thu tak ni miah lo te pawh a lo awm thin. Hetiang hi kan hria a, kan inzir peih a nih chuan BD emaw, -D lo emaw, Upa emaw, -pa lo emaw, tumah hnar thu a awm lovang. Keini Presbyterian phei chu ‘confessional church’ kan ni a, thurin nei kohhran kan ni. Chu chuan zirtirna dik tawk lo leh tha tawk lo nia hriat kan ngah hle a ni, tihna a ni a. Hei hi kan kohhran tan leh kan mite Kristian nun atan kan ngai pawimawh hle a ni.

            Chuvangin, kan tihsual fo chu, ‘thlaraua hria’ tih changchawiin midangte inzirtirna hniam deuha ngaih ching kan awm leh thin hi a ni. Kohhran inzirtirna thlungpui meuh pawh duhtawk lo; a aia tharlam leh ‘thlarau’-a ngai tlat kan awm fo mai. Inenfiah a tha e. Mi thenkhat hriatna, ‘thlaraua hriatna’ anga ngai a, midang hriatna ‘zir thiamna’ ang vela lo ngai palhte kan awm ang tih a hlauhawm a ni. Ngaituah chianin chapona chi khat a ni hial mai. Ringtu theuh theuh tumah thlarauva hria leh hre lo pawh kan awm chuang lo. A thlarau vek a ni. Thlarau Thianghlim hnathawhin ringtu kan ni a, Thlarau Thianghlim din Kohhranah kan awm a, Thlarau Thianghlim pek Bible kan chhiar mai dawn a ni. Chu chu a ‘thlarau’ a, a aia ‘thlarau’ a awm chuan ‘Thlarau Thianghlim’ a ni lovang. Tin, kan hriat tlemna leh kan chik peih lohna chhuanlam atan ‘Thlarau Thianghlim’ kan changchawi a nih phei chuan kan ‘sual’ a ni hial thei. Thlarau Thianghlim hnathawh chu a thu kan hriat leh kan lo awih hi a ni hmasa ber. Special taka hre bik, awlsam taka hre bik tumah an awm lo. Hriatna dik ber chu ‘Zawm’ leh ‘Duh’ a ni.

            Kan inenfiahna tur dang chu ‘sawi nung’ nge kan zawn ‘sawi tak’ tih hi a ni leh ang. Tunlai khawvelah chuan a ‘sawi nung’ thei kan zawng nasa hle. Setana bumna chi khat niin ka hre thin. A ‘sawi nung’ kan tihte lah ‘ngaihnawm’ kan tihzawnga sawi thiamte an ni thin bawk si. Ngaihnawm kan tih hi Pathian Thu tehfung a ni miah lo a nia. A nihna takah chuan ‘Pathian Thu’ tak kan ngaihthlak chuan nuam ti lo tur zawk kan ni. A chhan chu keini misual duhzawng leh tha tihzawng a kalh ngei ngei dawn tih chiang sa a ni a. Kan nihna min thiahsak dawn avangin a ngaihnawm lo va, a phurpui hleih theih loh. Hetah chiah hi chuan hei hi hria ila – Mihring mihrinna atanga ‘ngaihnawm miah lo’ kha Thlarau Thianghlim tanpuinain thenkhat tan chuan ‘ngaihnawm’ ber a lo ni ta. Kraws rapthlak ber kha mawi ber a lo ni ta tlat a ni. Chanchintha hi mahni hmasial a, mahni duhzawng zawngtu tan a mawi ngai lo; amaherawhchu, sual bawiha tang misual tih ngaihna hre lo tan thu mawi ber ‘Chanchintha’ (good news) a ni thung.

            Pathian Thu hi tuman an sawi nung zo lo va, tu sawi ‘thih’ theih a ni lo; miin Pathian Thu ang taka a sawi chuan a nung sa kha a sawi chhawng mai a ni zawk. Ngaihnawm i tih a, a khawih viau avang che khan ‘a nung’ a ni lo va, a nung sa hmang khan Pathian khawngaihna i dawng a ni mai thei zawk. Tin, ngaihnawm i tih vak loh avang khan a nung lo pawh a ni chuang lo; nangmah zawk kha i nung lo a ni mai thei asin. A sawituin a zir avanga awih chum chum tur nia i inngaih chuan Lal Isua thusawi kha mi zawng zawngin an awih vek turah i ngai a ni ang, Paula sermon ngaithla zawng zawng kha piangthar vek turah i ngai a ni ang. Chu chu a ni lo tih kan hria.

            Chuvangin, Pathian Thu hi ringtute zingah hian kan hlauh mai ang tih a hlauhawm hle mai. Kan chhiar mek lai hian Setana bumna hrang hrangin beisei tur dang min pe thei. Ngaihnawm, sawi nung thei, thlarauva hria, zawn luata min chenchilh rengtu Bible thutak pangngai leh Kohhran zirtirna him tak hi a hmuh kan theih tlatin a lang thin. Lal Josiah lal chhoh lai khan Dan chu kum 57 chhungin an lo tibo niin! Lalpa temple-ah an va hmu chhuak nia! An han chhiar chu le, revival ropui tak a thleng nghal a ni (II Lalte 22,23).

Hriltu leh Ngaithlatu mawhphurhna

Pathian thu sawitu zawng zawng, pulpit kai pha chauh ni lo, ten kan hriat tur chu Pathian Thu tak leh Nung sawichhawngtu kan ni tih hi a ni. Mahni hriatna, mahni tawnhriat, kan titi thiam, kan fiamthu thiam ‘show’ tur kan ni lo a ni. Ngaithlatute tana kan sawifiah lehzual theihna a nih chuan heng thil hman thiam hi a pawi lo. Amaherawhchu, hengte hi chu a tanpuitu chauh a ni. Tichuan, Pathian Thu- Bible, kan neih tlat avangin Pathian Thu kan sawi dawn chuan Bible kan bihchian a ngai a, chu chu kan tih theih chuan zam tur a awm miah lovang. I hriatna, i dawn leh i chan aia Bible i ngaih pawimawh zawk hunah chuan kal hmasa lo zir chiang tawh zawng zawngte, commentary leh hrilhfiahbu zawng zawngte chu i hnawl thei tawh lovang a. Miten an lo hriat thiam dante pawh i ngaihlu vek dawn a ni. A chhan eng nge ni? Bible thuchah hriat tumna hmanrua vek an ni si a.

Tichuan, thuhriltu chuan invenna tur langsar tak pahnih a nei a:

1.                  Pathian thu dik ka sawi em? Bible a mil em? Mahni ngaihdan Bible mil tir ka tum nge, Bible sawi dan zir chiangin kan puang chhuak? Heti taka Pathian Thu tak kan puang chhuak dawn a nih chuan awm mai mai thei kan ni lo tih a chiang.

2.                  Ka hril Pathian Thu chu ka nunin a hliah em? tih zawhna pawh hi ka inzawh a tul a ni. Heti hian ngaihtuah ila. Pathian Thu a awm a, a sawitu ka awm a, ngaithlatu an awm bawk a (pawl 3), ngaithlatute Pathian Thu tak an dawn tur ka nunin ka hliah thei a ni. Hliah a awl hle bawk tih hriat tur a ni awm e. Hei hi kan inenfiahna tur pawimawh tak a ni.

Thuhriltu fimkhur a tul tiah chiah hian a ngaithlatute pawh kan fimkhur a tul bawk a. Ringtu nun pangngai hian kohhrana thuhril pangngai hi an kham khawp lo fo thin. A chhan tam tak a awm thei ang. A hriltute mawhphurhna pawh a awm tih kan sawi tawh a. A chhan lian tak pakhat awm thei dang chu kan beisei tur kan chian loh vang a ni thei a ni. Ngaihnawm kan tih zawng te, min tiphur thei riau te, Pathian thu kan ngaihtuah dana kan thluk zawng te a tam loh chuan kan bei a dawng fo thin. Kohhran mite hian inkaihhruaina (instruction) lam phei chu kan ning hma hle a ni. Kohhran din chhan pakhat chu inkaihhruai a ni bawk si.

Thlarau Thianghlim thilpek leh hnathawh ropui tak chu Bible min pek hi a ni. A ziaktuteah a thawk (inspire) a, Chhandamna thu chu a famkimin min pe ta a ni. Timothea hnenah Tirhkoh Paula chuan, “Pathian Lehkha Thu zawng zawng hi Pathian thawk khuma pek a ni a, zirtir kawngah te, thiam loh chantir kawngah te, zilh kawngah te, felna zirtir kawngah te a sawt bawk a ni,”(II Tim. 3:16) a ti mai a ni. Pawlna thar, Thlarau hnathawh thar, lam a sawi lo va – hmana mi kha a awih mai turin a ti a nih kha. Thusawi thiam tak leh thiam lo zawk te pawh awm theih a ni. Amaherawhchu, miin Bible thu anga a sawi chuan Thlarau Thianghlim aw a nih mai dan a awm. Pathian hian tawngkam thiam, sawi tlawr thei leh ngaihnawm kan tih zawng chauh hi a hmang lem lo. Miin Bible Thu anga a sawi chuan Thlarau takin a sawi tihna a ni.

            A ngaihlatu chuan heng zawhnate hi inzawh reng a tul thin: Mahni ngaihdan kan hmang lutuk em? A sawitu ka thlir dan a khawvel lutuk em? Ka hmuh dan hi a dik chiah em? tih te kan inenfiah fo a pawimawh. A nihna takah chuan Pathian Thu chu tu ka-ah pawh, khawi hmunah pawh thiltithei a ni reng dawn a ni. Zawlnei Jona chuan hmangaihna nei miah lovin thu a sawi a, revival a thleng mai bawk a nih kha.

Engvangin nge kohhran a fimkhur thin

            Pathian Thu hril chungchangah hian hriat tur pawimawh tak dang a la awm. Tu sawi pawh a that vek a, tu pawhin an sawi theih lai hian ‘thu’ zawng zawng hi Thlarau Thianghlim atanga chhuak, Thlarauvin a pawm a ni vek lem lo; a ni vek thei lo, a ni. Thlarau chuan engkim fimkhur lo takin a pawm vek dawn si lo. Chuvang chuan kohhran chu a fimkhur thin. A zirtirna leh a duh dan chin hi a him tawkah a ngai tlat. A chhan pawh a zirtirna chu Bible leh Kohhran chanchin (thurin) atanga lo far chhuak a nih vang a ni. Pathian hming lam ‘thu’ zawng zawng hi a pawm duak duak thei lem lo tih hriat a tha ngawt mai. Chuvang chuan ‘thurin’ (doctrine) lam sawi thuk lutuk hi zir chiang ve lem lote leh tawnhriat ngah takte lo tan chuan tih loh thiam a tha awm e. Thurin sedai thiat lem lo va sawi theih a tam hle a nih si hi.

            Thenkhat chuan fimkhur lutuka kal hi an ngaithei mang lo. Kohhrana roreltute pawh an dem deuhthaw hial thin a ni. Pastorte phei chu keimahni aia mi an lar hlauh vanga inhawng lovah te pawh min ngai deuhthaw thin. A mak hle a ni. Thil reng reng a hlut poh leh a suak (duplicate) a tam thin. Chuvangin, Chanchintha pawh hi a hlu em a, a suak kan ngaihthlak palh kan hlau thin em a ni. Thenkhat mahni uar lam uar ta lutuk te, Pathian Thu sawi dan herh deuh te, sawi dik fu tho mah se uar tur uar tawk lo te pawh an awm thei zel a. Kohhran chu a fimkhur a ni. A nihna takah chuan, Kohhran hian Pathian Thu tak chu a hril a, a rawngbawltute hian an hril a. Chu chu hril turin a khuahkhirh tlat bawk a. Hmel thar leh thu thar kan pawlhsawp nasat lutuk chuan he a Chanchintha hril mek hi a memberten an ngaih pawimawh tur angin an ngai pawimawh loh phah ang tih a hlau a ni. Kan upate te sawi te, Sunday School-a kan inzirtir te, KTP leh Kohhran Hmeichhe inkhawma leh kan inchhunga kan inhrilh te hi Chanchintha nep deuh bikah kan ngai palh ang tih hi a hlau a ni ber mai. Heng zawng zawng hi piantharpui tham an ni a, vanram thlen khawp thu a ni. Hei bak ‘Chanchintha dang’ a awm vaih chuan kan do a, tu sawi pawh ni se, kan kohhran memberte tan kan duh lo bur, a nih pawhin a ni mai ang chu. Midangin an rawn sawi ve emaw, hmun danga mi thuhriltu kan ruai a nih pawhin he kan hril mek Chanchintha rawn tuihnih turin kan duh a ni mai chauh tih i hria ang u.

            Kohhran chuan vitamin leh damdawi tha sa a nei a, ei atan a chhawp reng a. Side-effect tha lo tak tak awmtir theitu tualto damdawi deuh deuhte chu fimkhur lo tak taka inpek mai mai a memberte a duhsak thei lo a ni ber. Duhsak tur pawh a ni lo vang.

Pathian Thu Hlu chu hril rawh u

            Sam ziaktu chuan Pathian Thu hi a han ngaisang khawp a – ‘Ka ke atan khawnvar, ka kawng atan eng,’ a ti hmiah mai(119:105). Pathian Thu zawma a kal chuan a bo dawn lo tih a hre chiang. “Mimawl a tifing thin,”(Sam 19:7) a ti mai bawk. Pathian Thu awih lo chu engangin a thluak tha mah se, eng angin hisap chak mah se, engangin lehkha thiam mah se – mifing a tling lo. Finna tak a pawh lo. Miten engangin hmusit chein ‘mawl’ viau mah la, Pathian Thu i hriat chinah i pawm zel chuan Lei leh Van Siamtu chuan ‘mi fing’ –ah a puang che a ni. A hluin a ropui teh a nia. Mi tin tan finna kawng a inhawng ruah mai le. Chu Pathian Thu chu thiltithei- ruhtuah leh thling phel hrang hiar hiar thei a ni a, rilrua ngaihtuahnate pawh hi hre nghal mai thei a ni. Tunlai thalaite tawngkam takin a ‘processor’ leh ‘RAM’ a chak hle!

            Timothea Tirhkoh Paulan a fuihna kha han bih chiang teh. A hranpaa sawi nun emaw, thlaraua dawn emaw, hriatfiah bikna emaw a sawi miah loh kha: “Lehkha Thianghlimte chu i naupan tet ata hre tawh i ni tih hriain, i thil zir leh i thil hriat chianahte chuan awm reng rawh,” (II Tim. 3:14) a ti mai a nih kha. Chu chu ngaih pawimawha zawm mai tur a ni ang. Chu chu midangte pawh hrilh ve mai tur a ni bawk. Hmun dangah Paula vekin Thuthlung Hluia mi sawi chhawngin, “Thu chuanin a hnaih a che, i ka leh i thinlungah pawh a awm,” a ti mai bawk. Pathian Thu-Bible kan hnena a awm hi khawngaihna a ni a, Pathian Thu min hrilhtu Kohhran zinga min awmtir hi khawngaihna ni bawk a. Chung zawng zawng thlentu leh min zirtirtu chu Thlarau Thianghlim a ni tih hre tlatin Pathian Thu- Ropui leh Hlu hmaah hian i kun theuh ang u. Lalpan a thu malsawm rawh se.

Pathian rilru thuk awmzia,

Kan sual leh mihring chetzia,

Van kalna pawh a hrilhfiah a,

Thu hlu ber a ni e.

*****RE101113*****