𝐏/𝐏 𝐕. 𝐋𝐀𝐋𝐌𝐔𝐀𝐍𝐏𝐔𝐈𝐀 (𝟏𝟗𝟕𝟓-𝟐𝟎𝟏𝟎) 𝐍𝐆𝐇𝐈𝐋𝐇 𝐋𝐎𝐇 𝐍𝐀𝐍

 

Mamuana nen hian BD kan zir dun hma NEHU, Shillonga kan awm lai atangin kan inhre tawh a. Kum lama mi rual phak loh deuh avangin khatih hun lai kha chuan kan inral hriat a ni deuh ber a. Kohhran leh KTP-ah thil kan tiho fo tih loh chu inpawl nelna kan nei nasa lem lo. A u Manuna pawh kha PG kan zir ho laiin kan hnuai chiah batch a la ni zawk a. BD zir ka tum mek lai khan zir a tum ve tho tih ka lo hria a, MSc(Physics) lai kha a ni sia, mak ka ti angreng nain lawmawm erawh ka ti viau. Tichuan kan tiho ta zel a ni.

United Theological College, Bangalorea entrance exam kan zu pe chu kan inzui nghal chawt a. Zarkawt tlangval Chamtea, JNU-a MA(Sociology) zir mek leh Manipur lam mi Hemkhomang Haokip Punea MA(Economics) zir zo tawh te nen kan lut tlang kha a nia. Kan inngaina chhunzawm hlawm hle a ni. Mizo zirlai tlem ta na na na chu engkim kan tiho zel a. Mamuana phei hi chu mi zah der leh mi ngainat der a thiam em avang khan keini nupa phei chuan kan ‘nau’ chhunzawm lehzual a ni.

Bangalore-a kan awm tirh hian tum khat chu mela-ah kan kal dun a. Nuam kan ti phian a. Giant Wheel an tih ang chiah hian kan chuang dun a. A tirah chuan engah vak kan ngai lo va, an han tirang a, sang em emah min han then chiah mai chu kan hlau dun hle. Vai ho kha khek nasa viau lo phei se chuan kan hlau lutuk kha kan au chiam mai thei a ni! Kan sim dun chiang hle a ni. Tun thleng hian fate hnenah khami tuma kan hlauhzia hahipin ka la sawi thin a ni!

Khatih laia Mizo chhungkuaa awm naupangte TV en tur khalhin ‘Friday Fury’ an tih Kungfu Action film an pek thin kha kan en rep rep mai thin a. Mamuana khan Russell Crowe channa film lar tak Gladiator  tih leh The Mummy  tih film ho kha hmuhnawm a ti fal hle thin a. Tunhnua tv-a a lo lan zuai chang hian ani ka hriat chhuah phah thin a ni. BD first year kan han exam zo chu a lawm nan Chamtea hnenah, “Nang i hausa ber cinema min khilai ve ve rawh,” kan ti a. BD exam zo chu cinema en ho tur chuan kan phei ta tham tham a. Ka rilru chhungril erawh a inthiam lo lek lek a. Mamuana khan comedy film Legally Blonde  tih kha a thlang tlat a, kei lah chu action ti deuh rem rum en chak mi ka lo ni a. Mahse, ka tan zo tak loh avangin ani thlan zawk chu kan en ta a, a lo hmuhnawm hle nghe nghe a. Tun thleng hian TV-ah te pawh ka la en fo a ni.

Mamuana ze duhawm tam tak zinga ka rilrua lo lang hmasa ber chu a zaidam em em mai kha a ni a. Keinin vai ho kan tin uai uai a, kan chhal siah siah fo lai khan vawi khat mah a thinur pawh ka hre ve lo. Vai hovin han fiam nat deuh a, han bawl deuh an tum chang hian a awm dan ka lo chik reng thin a, a hmachhawn thiam hlein ka hre thin a ni. Hmuhsitawm leh zahawmna hloh miah lo hian a dawngsawng thin a. Kan thian vai ho khan an ngaina hlawm hlein ka hre bawk. A thih meuh kha chuan an ui thu an sawi nasa hlawm hle a ni.

Bangalore Mizo Association-ah khan tum loh deuhvin Vice President atan min thlang thut a, a term lehah President ka ni chhunzawm a. Khatih lai khan ani kha Secretary a ni a. Class roomah nen, BMA-ah nen kan inzui a. Ka thin hi ka lo thlahzal zing deuh bawk nen  ka vauin ka hau zing hle. Mahse mi chhang ngai lo va, a ngawi mai mai a. A hnuah hlim deuhvin kan tiho leh dar dar thin a ni. Mahni mawhphurhna tlin deuh mai chi a ni a, thawhpui pawh a nuam thin khawp mai. Ani Secretary lai hian BMA League Football kan tichhuak a, tun thleng hian a la nei chhunzawm zel niin ka hria a, thil lawmawm tak kan nuna thleng a lo ni reng mai.

Thian siam leh rual pawl thiam tak a ni bawk a. Bangalore kan awm lai khan thalai zawng zawng khan an ngaina emaw tih mai tur a ni a. An nelin engkim mai hi a tihpui peih a. A bik takin zaipawl leh thalai hui khawm lamah khan a pawimawh zual a. Kan rinrawl ber pakhat a ni lo thei lo a nih kha. Naupangte an zirlai harsa zual han zirtir mai kha a inpeih reng bawk avangin nu leh pate pawhin an ngaina viau hlawm a ni.  Kan BD zir practical assignment-ah St John Methodist Church-ah kan kal dun thin a. Hla zir tirte a ngai a, keimah chauh kha chuan lo ni ila ka buai thin dan tur chu min hre chiang chuan an hre thiam mai ang. Mamuana khan solfa leh music instrument tum theihte kha a lo ngah a, amaha innghatin ka tlingtla thei ve hram chu a ni ber e.

Mamuana mak ka tih em emna chu a pawisa hman lamah a fimkhurin a inren thei viau mai kha a nia. Keini angte kha chu inren lo thei lovin kan nu nena a awm awm hmanga khawsa ve mai mai kha kan nia. Ani pawh a sum neih ang ang a hman dan kha a hleihluak lo angreng thin hle a ni. Tum khat phei chu, “Nang hi i intirethei ve em em ringawt a, in chhungkua hi in harsa vak em ni? I ute pahnih pawh kan hria a first class officer ve ve an nia, an chawm hneh em mai che! Inren em em lo teh! ” te ka ti hluai a. A unaute lakah te khan a lo inthlahrung thiam hle a ni mai thei. Chutih rualin phakar ruk avanga thiante rin tum ran ang zawnga inren chu a ni leh miah si lo. Khawsak a thiam hle a lo ni.

Tum khat chu ka ngei ve lek lek a! Trivandrum/Thiruvananthapuram, Kerala -ah Tamil pa pakhat nen practical-in kan kal ho va. Smartphone chhuah hma a ni a, ka camera Rs 1200/- vela ka lei thar kan keng a. Ka chhuah vah peih loh niin a keng chhuak a. Lung chungah a lo va thlauh chhia niin. A lo haw chu a inthlahrung hle a, “A thar ka lei dawn che nia!” te a ti nuah nuah a. Tun thleng hian min la lei ta lo chu a ni! Smartphone lo chhuah tak avangin a hranpa taka camera neih a tangkai ta lem lo chho viau bawk a. A pawi lo chhunzawm viau mai.

 “Kei zawng ka taksa bung hrang hrang – ka ban, ka ke, ka dul tih ang vel hi chu a lian viau vek a, mahse a puma han zawm khawm hian ka palian ve miah chuang si lo,” tiin tum khat chu mahni ka inbawl fiam vel a. A lo la fuh hle niin mi zingah fiamthu thawh nan mi lo hmang fo mai a. A huatthlala angreng nachungin tih vak theih lah ka nei tawh bawk si lo. Bangalore Mizo Association Annual Magazine Chhinlung  Editor min nih tir tumin kan senior member Rev K Sapthanga nen ‘Press-a pek hmain lo format pawh a tha e,’ an ti a. An thu chu zahin thiam leh thiam lovin a bu awmang khan ka rem lawk vek a. Press-ah an lo siam tha vek lehnghal a! Ka hahpui dan ngaihtuahin ka vui nung nung a. Anni lah chuan, “Khati takin i ti nasa dawn tih kan hre hleinem,” an ti mai mai sia. Huat hleihtheih si lovin an ngeiawm dun khawp mai!

Kerala-a kan kal dun tum hian India chhim tawp Kanyakumari-a kal a duh tlat mai a. Kei lah chu vawi khat ka kal tawh avangin kal tul ka ti lem lo hle a. Ani lah la kal lo kal chak si a. “Nangmahin va kal mai rawh,” ka tih leh a duh si lo,  “Ka kal man tal te chu tum la,” ka tih leh a inhuam thu pawh a sawi duh der bawk si lo va. Nauten an rawt luih tlat chuan tihpui loh theih ni si lo chu zan khat riakin kan kal dun ta nge nge a. Kan va hlim phian mai. Kan classmate dangte pawh kan va hmu nual bawk a, ka inchhir lem lo hle a ni.

Trivandrum-ah hian thianten restaurant changkang deuh maiah min hruai a. Khami tum khan nuam kan ti dun hle. Kha restaurant-ah khan ei tur item kha 100 dawn a awm a ni awm e. Sa chi kim, siam dan chi hrang hrang; thlai chawhmeh, soup, etc., a tam khawp mai. Luhna ticket kan lak tawh kha chuan duh duh kha mahni duh zah zah ei phal a ni tawp mai a. Keini zopa ve tak chuan tih ngaihna vak kan hre chuang lo. Ka thlengah chuan dan pangngaiin chaw (rice) ka han khawrh hnur mai a. Mamuana thleng ka va en chuan ani chuan tlem te hi a lo inkhawrh niin! “Kha chaw i va khawrh tlem ve maw le!” ka va ti a. A ni chuan, “E…tun tum chu chaw(rice) ei vak ka tum hleinem!” a lo ti a. ‘Kan infin hleih mang e aw,’ ka ti rilru vawng vawng. Khami tum kha chuan kan ei nasa dun tiah tiah hle a ni.

Ani han mitthlaa thil inhmeh lo em em chu a chaw ei a tui ve em em thin kha a nia. Thil mak tak a ni. Chuti taka chaw ei tui vak tur hmelhmang pu miah lo, pa cher angreng tak khan tui kha a ti ve thin siah siah thin khawp mai. Keini kha family quarters-ah kan lo awm tawh a. Chawhmeh tha deuh hlek kan neih hi chuan kan hre chhuak nghal thin a. A rawn ei chho leh nghe nghe thin a. A lawm thiam viau thin bawk! Chaw heh vak lam ni lovin a ei tui thin a ni ber awm e.

Thil mak angreng deuh chu chaw-a tui chawm a ching tlat mai kha a ni. A naupan lai atanga a chin than laklawh a ni mai thei. Chaw-ah hian a leih leh zuk thin a. Kan hmuh fuh chang hian, “A naupan hi a la reh thei lo va,” tiin kan nuih tlawrh tlawrh thin a ni. Mahse thil pawi tak phei chu a ni lo tih a chiang. Dal pawh kan chawm chuan tui thianghlim han chawm te chu a pawina tur awmin a lang lo. Tum khat erawh chu ice-cream hi a lo chawm pek emaw ni! Chamtean a hau mual mual ka la hre reng mai! “Vaihovin mak an ti palh ang che,” te pawh an inti ta niin ka hria. Special dinner kan ei tuma grape wine tlem te an sem tel tum te hian tui hi a han ti thin khawp a. Kei pek hian ka in hleithei thin lo a. Ka chanai hi ka pe vek thin a, “A va han tui vang vang ve!” te hi a tia. Ruih tuma zu far te khat pawh lem ngai lo kha a ni sia a inhmeh lo hle zawk mai.

A natna a lo chhuah ka lo hriat tirh khan mi thawng hle mai. Khatih lai deuh tho khan kei pawh TB veiin ka thi tep a; kan BD zir laia min kaihruaitu ber pahnih Pu Chhuana leh Pu Thlana kha kan thlah liam tawh bawk si. Khatih laia Bangalorea awm Mizote kha chuan min lainat hlawm hle. A dam lailawk lai khan Manipur Saikawt-ah Pro-Pastor ka nih laiin riak meuhvin mi rawn tlawh ngat a. Ka lawm dawn tih hre rengin John Stott-a lehkhabu pakhat (One People: Helping Your Church Become a Caring Community) mi rawn ken a, tun thleng hianin ka la roh khawp mai. Khami tum khan a natna chungchang kan sawi chik hle a, a dawnsawn dan thlengin ka zawt ngunthluk a. A puitlingin a tuar thiam hlein ka hria. Rilru hah leh inngaihtuah hrehawm nan a hmang lem lo tih a hriat theih a, kei pawh ka rilru a nuam sawt mai.

Pro-Pastora a awm hnu khan kan phone-in kan inbe zeuh zeuh a. “Sermon a tla tha thin maw?” tia ka zawhna pawh nui hak hak chungin, “E… sawi tak min ti thin khawp mai,” a rawn ti a. Kan nui dun nasa hle. Rawngbawlna han chhunzawm zel sela chuan Pastor tha tak tur niin ka hria. “Thu sawi kan chak avangin alawm BD kan zir,” ka tih fiamthu deuh hlut, Chamte-an ner nang nang chunga, “Chuti chu a ni thei dawn em ni le?” a lo tih bai bai ka la hriat reng (ani kha chuan chak lo tak a ni!), kha a sawi chhawng fo a ni awm e, min an lawm thinzia a ni ngei khan min hrilh bawk a. Ka lo sawi dik ve riau bawk a ni! Thih suala a nat hnu khan damdawi ina awmpuitu nula fel takin (tunge a nih ka hre miah lo) mi rawn chhang a. An ngaih a that chiah loh thute tlang takin mi hrilh a, rilru a hrehawm duh hle a ni.

Hlauhthawn ang ngeia 21.11.2010-a a nunna a thlah khan kan nupain kan sun dun hle a. Vui ni pawh khan thian tha zual leh unau hnai thenkhat mi lenpui tura sawm ka rilruk hman a. Khami ni khan kan bialah mitthi kan nei ve ta tlat mai a, ka ti thei ta lo a ni. Kan hringnun kan lo intawm rei dan leh anin u ang tak taka mi en a, kei pawhin nau ang taka ka lo en thinna boruak atang chuan thil tih awm tak niin ka hria. Hetia hetiang lehkha ka ziah lai reng pawh hian lung a tileng vung vung hle a ni.

Mamuana hi mi vannei tak a niin ka hre bawk a. Nu leh pa, u leh nau a nei thain an chhungkaw inenkawl dan a tha hlein ka hria. A bik takin an ute hian an hmangaih thiam hle a, ani pawh hian a lo zah thiam bawk a. Chhungkaw entawntlak tak an ni tih a lang reng mai. Tunah pawh amah hriatrengna lung mawi tak  nimin piah (13.12.2015)-a an phun thei ta hi a ropui hle. Ani erawh kan ngaiin kan ui reng dawn a nih hi.

*****