𝐙𝐔 𝐋𝐄𝐇 𝐑𝐔𝐈𝐇𝐇𝐋𝐎: 𝐓𝐇𝐋𝐀𝐑𝐀𝐔 𝐍𝐔𝐍 𝐀 𝐍𝐆𝐇𝐀𝐖𝐍𝐆 𝐃𝐀𝐍

MANIPUR MIZO PAKHAT RILRU

|henkhat chuan duhthlanna leh mihring zalenna hi an dahsâng hle. Engkim mai hi kan thlan leh thlan lohah innghatin an ngai hial a ni. Hnial theih miah lohva ‘ruatlawk’, kan thlan ni miah lo kan nihna, a pêka pêk, kan tlanchhiatsan theih miah loh chu kan hnam, kan pianna hmun, kan nu leh pâte hi an ni. Duhthlannaa innghat ni se an dawn ang chiah chiah ni lo thlangtu an tam ngawt ang. Mahse, chu chu Khuanu ruat a ni tlat si a.

Manipurah Mizote

            Manipur Mizote tan hian thil sawi a har riau châng a awm fo. Zohnahthlâk tam tak awmna ram a ni a, mahni chi bil \awng han hmang hrang nawk nawk mah se, Mizo an nihna kan pawm lo thei lo va. Chutih rualin, Mizo inti leh langsâr taka Mizo nihna rilru pu a, Mizo hming chawitu pawl hrang hrang - MZP, YMA leh Manipura Mizo zawng zawng phuarkhawmtu pawl Mizo People Convention member ni ve lêm lote kan awm bawk a. |awngkam hman sual kan hlau \hin hle a ni. Rilruah Zohnahthlak zawng zawng a leng vek a. Mahse kan thusawi turah hian sawi hran \ulna deuh a awm tlat avangin Mizo ka tih hian Mizoa ‘in-identify’ te ka sawina a ni bîk dawn a, tu rilru mah kan tina êm lovang chu.

            Manipura Mizoram Mizo lût hmasa berte chu Chanchin |ha hril tura lût an ni a. North East India General Mission, Field Superintendent R. Dala Report-a a lan dânin 1922-ah khân Lusei 116, Pawi 20 leh Ralte 10, an awm a. Heng mite hi Mizoram a\anga lut chho an ni. Hetih hun lai hian Mizo nihnaah tuman harsatna an nei lo a ni mai thei. Zohnahthlak Manipura lo chêng hmasate hian Mizoram lama an unaute chu û zawk angin an en tlangpui a ni awm e. Kum 1950-a India ram a insingsak fel lâi khân Manipura Scheduled Tribe te chu, ‘Any Kuki tribe, any Lushai tribe and any Naga tribe,’ tiin he rama Mizote hi sorkar laipui pawhin a lo hre tawh a ni (Indian Constitution Article 341 & 342). Hei hian kan mikhual lohzia a tilang chiang hle awm e. Tin, Manipur Mizote chanchin chu Zoram lama mite nena inzawm tlat a ni tih hai lo ila. Kan hnam hun thim rambuai lâi pawh khan an tuar nasa ve hle tih hi \hangtharten kan theihnghilh palh hlauhawm tak a ni.

Manipurah ka piang

            Mizoram chhûnga piang leh sei liante tân Zoram pawna an unaute hi Mizo lo deuh tura ngaihna a lian duh hle a ni awm e. Hetiang ngaihdân awm han tawn châng hian nuih a za thei deuhthaw hial \hin a ni. Keini Mizo, Manipura piangte lah hian kan pian tirh a\angin ‘Mizo’ lo chu engmah hriat kan nei bîk si lo! Mizo hnam ngaihsanna mai lo chu kan rual ûten min tuh bîk der si lo va. Mizo hi khawvela hnam ropui ber leh changkang ber nia hriat hun laite pawh ka nei!

            Sikul kal rual ka nih veleh Mizo sikulah ka lût nghal a. A, AW, B, CH tih ngat ka thiam hnuah, ‘A – Arpui, AW-Awmpawng, B-Bawng, CH-Chawngzawng…’ tih kha ka pêl leh a. ‘Dawn\ial, Nghakhing, Nghathinghar, Nghabual…” tih kan zir nîa ka ‘pelh’ hnemzia leh ka chhungten min fakzia kha ka la hre reng. ‘Nikhat chu Zovi nu’n ka feh dawn a ti a…’ ‘Arpui note chuan…’ tih te kha ngaihnawm kan ti \hin hle. Zir\an Bu-a \anin Zirtirh Bu-ah ka kaisâng a. Serkawn Graded Reader tih te, Mizo History, V.L.Siama ziahte kha kan zir nasa \hin khawp mai. Kha Mizo history bu-ah khan ‘Pawi-Lakher Region’ tih bung a awm a, kha tih hun laia Pawl 3 zir, Manipur khaw pakhat chhuahsan miah lo tan chuan a awmzia hriat a har khawp mai. Eng nge ‘Pawi’ chu, Eng nge ‘Lakher’ chu, Eng nge ‘Region’ chu, kan hre mang miah lo.

Mizo Grammar bu kawm sen khek khuk, homework sei êm êm mai, ‘Parts of Speech’ zawng zawng thiam tur kan nei a. Pariat lai chu a hrilhfiahna leh entirna nên chuan thiam sên turah ka ngâih loh thu ka û hnenah ka sawi chhuak palh zauh mai a. Min zir luihtir hnuah mittui nen ka thiam ta vek a ni. A hrehawm fat fat khawp mai. A tûkah chuan ka pawlpuite zawng zawng chuan an lo thiam miah si lo, zirtirtu lahin ‘Hrem ta’ng e,’ ti bawk lo. Ka thin a rim zawk hle. Ka thiam mai kha ka \hiante chuan mak an ti zawk hial niin! Pawl 3 kan zir kum bawkin Meitei hawrawp ‘Kaw, Khaw, Gaw’ homework ka thiam lo va. Kan zirtirtuin warning min pêk lawk angin kut phahah vawi 10 min vua a. Nâ ka ti lutuk chu ka mittui a tla zawih zawih mai a ni. A zahthlak ngei mai. Mahse, a har êm bawk a ni.

Mizo thawnthu ‘Mauruangi’, ‘Lalruanga’, ‘Chhawnabawrawza’ tihte kha ngaihnawm ‘bawntawp’ a ni a. Kan zirlaia thawnthu reng reng hi a bu neih veleha chhiar chhuak nghal vek \hin ka ni a. Hualtungamtawna leh a ui pâ (chinghnia) chanchin khan ka suangtuahna khawvel a chamchilh hneh hle; a uiin a pû a hmangaih dan êm êm avang khân ka ti deuh sulh  mai a ni. Chhawnabawrawza thawnthu, sakawr thla nei leh ramhuai an insual \uma, sakawr chuan hnehna chang mah se buhfang khat tia pem a awm pawhin a dam chhuak dawn lo tih a sawi hnu a, a thla ki hnuaia a lo awm tlat pawi ka tihzia kha aw!

Khâng hun lai te khan ‘Kan zotlâng ram nuam hi chhawrpial rûn i iang e,’ tih hla te kha duh tak takin kan sa \hin a. Zotlângte chu mitthla pawh kan mitthla thiam si lo. Ka nu leh pate hi puitlin hnua Manipura pêm an nih avangin, ‘Thingtlângah chuan tlângah in an sa mai em ni? Thingtlâng lo chu engtin nge a awm? Tui kang nghah chu engtihna nge? zawh tur a tam thei hle. Kan tleirawl chhuah tirh H. Lalchawimawii lar laia Rokunga hla,

Kallai relin luipui kam chu kan zuk thleng a,

Siktui thiang dawn zaa sakuang kan bualna;

Tahchuan nilen cham ka nuam e, chhuihthangvalan,

Mahse kan sawmfangte chuan min lo au ve;

Kawltu chawiin kal lai rel i lawm lungrual zawng ten,

Kan sawmfang bukthlam runhmun chu kan thlen hma loh chuan;

Siahthing zar lo awiin huiva hram thiam zai leh,

Lentu kar lel zaiten min lo au mah se.

mawi em em mai a sak ka ngaihthlak hmasak ber \um chuan a \hamin min \ham a ni. Thingtlâng loa feh ve a châkawm vawng vawng mai a ni. High School kan kal hnuah “Mizo Pa In” tih C. Valbuanga ziah ka chhiar a, thiam ka tiin ngaihnawm ka va ti tak êm! A kim vek turah ka ngai! Pawl X leh PUC thlenga kan zir Pipu Lênlâi mawlh mai kha a ngaihnawm e.

            Khatih hun lai a\ang khan Meitei leh Naga lo zawng zawng hi chu Mizo vekah ka ngai mai a. Zohnahthlak Mizo inti lem lo te pawh kha an nihna pawm rih lo leh hrethiam rih lovah ka ngai mai \hin a ni. Kan rilrua hetianga tuhtu kan rual ûte kha an rilru a lo zauvin a lo dik ngei mai. Hnam inpumkhatna rilru hi Manipur Mizote hian kan nei hma ngawtin ka hria. High School ka kal laiin Minister hlui C. Chawngkunga interview leh J.F. Laldailova thuziak, Zofate kan inpumkhat lehzual theihnân mahni hminga hnam hming telh loh \ha an tihzia leh an ni pawhin an lo telh laklawh avanga pawi an tih thu ka chhiar a. Min hneh aniang chu engmah ka dah duh ta lo va. Tun hnuah hian ‘surname’ nei lo ka lo ni ta mai a, a buaithlakna kawng a tam hle. A lo tihchi vak lo a ni.

Zoram leilung ka rap ta

            Matric ka passed hnuah tum lawk miah lovin lehkha zir turin Shillong ka chhuk ve ta thut mai a. Zoram lama mi \hian \ha tam tak ka zu chhar ta a ni. Mizo\awng (MIL) kan exam hmasak ber \umin, kei \awng pawh awn deuh deh dawha hmang khan, Mizorama Thu leh Hla-ah pawh milâr tak (a hming sawi ila in hre vek ang) tupa, ka \hian \ha tak, aiin mark ka’n hmu sâng daih mai a. A tlawmla der nasa ngei mai! A hnuah chuan ka tluk thei ta lo. Kum 1991 kuma PUC kan exam zo chu Aizawla a hnena chawlh hmang turin ka û-in min ti a; phûr takin Lawngtlai lam \hian \hate nen kan chho ho ta a. Capital Travels Bus-ah Mizo hlir mai Zoram pana kan han chuang ho \hap mai chu hlimawm tak a ni.

            Silchar kan pêl  chho a, Assam leh Mizoram inrina lai vêl kan thlen chhoh chuan \hianten min kawhhmuh zel a. Kan ram china Teak thing lo ding dil delte kha tun thlengin ka mitthlaah a la châm fiah hle a ni. Vairengte check gate-ah kan ding a. “Khawnge Zoram leilung chu ka zu rap ngat teh ang,” ka ti a, bus a\anga chhukin uluk takin ‘Vul reng rawh ka pianna Zoram nuam’ tia  ka nihna ni miah lo ka lo sak ve vawng vawng \hin leilung ngei maiah chuan ka ke ka zu nghat ta a ni. Ka thinphu chu a inthumrawn tlut tlut mai. Mizoram, Mizote ram awmchhun, kan thlahtute lênna ram, Mizo zawng zawng neitu kan nihna leilung ngeia han din vang vang mai chu nuam dangdai tak a ni.

            Zoram pawna sei lian mi \henkhat chu Mizoram an kal chângin an mikhual deuh \hin a ni awm e. Kei chu chumi lehlam chiah chu ka ni. Ka neitu nghal êm êm ringawt a, ka tlangnel zia chu Sâpin ‘at home’ an tih hrilhfiahna \ha tak ka ni mai. Hawina lam apiang mai chu a Mizo vûk vek maiin ka hria. Mahni khua chhuahsan dek deka \awng danga \awng ngai, dawr lian deuhvah kan pianpui \awng ni miah lo, office-ah kan tâna ‘\awng hriat loh’ hmanna hmuna sei lian tan chuan hmun tin maia Mizo\awng hlir kan han hmang mai kha a nuam thlawt a ni. Mizo kan thu êm mai! Tun thlenga ka ngaihdan ni ta reng chu ‘Mizo tân khawvelah Aizawl a nuam ber’ tih hi a ni. Chumi hnu chuan Zoramah ka khawsa tam ta hle mai a, Aizawl mi ve rêng emaw ka inti deuhthaw ta hial a!

Manipurah awm a ngai leh si

            |uan \ul vangin Manipurah hawn a ngai leh ta a. Ka pianna ram zawk, ka sei lenna ram; mikhual deuh dûka ka awm zawkna ramah chuan awmhmun ka bengbel leh ta. Khawvel inthlak danglam zelah Manipur dinhmun pawh a lo inher ve a. Hmun ralmuang leh nuam, ei leh in tuina ram ni \hin chu ram buai ber mai a lo ni ta a. Zohnahthlak ho inkarah meuh pawh  unau hmelhai a thleng ta neuh neuh a ni. Mizote tan pawh nêksawr, hmuhsit leh kut tawrhte pawh a lo awm theih ta hial a. Unau inpumkhat taka leng ho dial dial tur nih lai rengin inhmuh fuh loh pawh a awl ta viau mai a ni.  A pawi ngawt mai.

Manipur chhim lam phei chu Zohnahthlakte ram ni mah se, Mizo inti tlêm zawkte tân ke chheh buai nak nak theih a ni fo ta mai a. Zoram lama Mizoten rilru zau leh hriatthiamna ngah takin ‘Inpumkhatna’ thuchah chu vung takin an kalpui reng a. Zofa tlêm te, Myanmar, Bangladesh, Manipur, Assam, Tripura leh Mizorama awmte hi engtin nge unau kan nihna hi kan hriat chian ang a, engtin nge he khawvel ramzauvah hian kan hmakhua suiha, âwka awmze nei leh sulhnu lian tham kan neih ang, tih chu rilru hmang thei chin tân chuan ngaihtuah loh theih loh tluk a ni a.

Ram hrang hranga Mizote dinhmun leh harsatna a inang lo \heuh vang. A \henin Mizo nihna avangin dinhmun \ha an chan theih laiin, a \hen erawh chuan Mizo ‘identity’ avangin mahni unaute meuh huat leh nin pawh an hlawh thei a ni. Chu khawvel chu Mizote khawvel a nih tlat avangin puan hnuai thil angin en liam mai mai theih a ni lovang. |henkhat a thlem a thlem an ngaih laiin, \henkhat a huma hum an ngai mai thei bawk; rilru zau put leh Zohnahthlak hnam hrang hrang pawm thiam tura \henkhat kan zirtir laiin, \henkhat thlavang hauh a ngai bawk si. He hna hi chawhma hna mai mai chu a ni lo tih a chiang a ni.

Inpumkhatna kawng pawimawh

            Mut mawh leh hnâr mawha nei leh ngaihtuahna sêng thiam tak tak an tam laia ngaihdân lo zeh ve ngawt chu zahthlak deuh hlek mah se rilrua vei zawng eng eng emaw han sawi ve nual ila. Mi sawi hnu kan sawi a nih pawhin a thu pawimawhzia lantirtu angah ngai mai ila a \ha ang e.

1.      ‘Mizo hnam inpumkhat nân hian tute mawhphurhna nge sâng ber?’ tiin inzawt ta ila, a chhanna chiang tak chu Zoram chhûnga chêngte an ni. An hriatthiamna, rilru sûkthlêk, inphalna, policy, hmathlir, leh inhawnna te hian kawng ro a su nasa ber zel dawn a ni. An duh vang rêng ni lova Zoram pawna piang leh sei lian \henkhatin an hmakhaw suih tura an Kanân ram, Mizoram an pan hian sawrkâr leh mipui lawm an hlawh tak zet em? Thîk leh nin anga an inngaih theihna thil a awm palh vaih chuan inpumkhatna rilru a\angin a pawi thui thei ngawt ang. Khawvel \hang zelah hian damchhûng khawsakna thilah pantu an tam telh telh dawn a, hlim taka pawm turin Zoram rilru hi a zau tawk zel ang em? tih chhanna \ha kan mamawh ang. Tin, Mizoram hi ram nuam leh changkâng, him leh dam, Zofa zawng zawngte tana awm châkawm hmuna din turin sakhua, politics leh economics a kal fuh a ngai bawk a. Hemi kawngah hi chuan duhthawhawmna lai a la tam khawp mai.

2.      Zofa zawng zawng hi Mizoram state chhûngah kan awm vek dawn lo tih hi a chiang a. Chuti a nih avang chuan Mizo Inpumkhatna Policy huam zau zawk neih a \ul tak zet a ni. Mizote hnam hmangaihna hian ramri kân zel sela, unaute harsatna te pawh sutpui zel turin hma lâkna chak tak awm thei se. Mizonaa hminte duat bik dan thiam pawh a \ha. Mizo zawmkhawmtu pawl Zoram khawvelin kan pawm tlan theih ngei, min phuarkhawmtu tur a la awm rih mai lo hi a pawi a nih hi. Mizoram hmu miah lova dam chhûng hun hmang ral tur; Zoram ngaih dân pawh thiam lo; Mizo nih châkna pawh nei chuang miah lo, \ul tihna pawh pâi chuang lo; a thisena Mizo dik tak ni si, an awm zel dawn tih hriain he inpumkhatna kawng hi kan zawh zel a ngai a ni.

3.      Hnam inpumkhatna kawnga a pên khatna, a pawimawh ber chu ‘theihnghilh ngai theihnghilh’ a nih hial ka ring. Tu pawhin vui a duh chuan vuina chhan a nei thei vek tih a chiang a. Tih sual leh pal sual nei tawh vek kan ni tih pawm a \ha. Zoram lam miten pawn lama mi rilru an tihnatna tam tak a awm tawh a. Pawn lama miten an tihnat ve thona kawng tam tak a awm tawh bawk. Ram chhung, ram pawnah chi bil inkar neuh neuh intihvuina mai piah lamah thil dik lo pawh tam tak a awm tawh a ni. Pai reng hi inpumkhatna hmelma a ni a. Zofate hi inpumkhat kan duh leh duh loh chu theihnghilh ngai kan theihnghilh ngam chin, leh theih chinin a hril thui hle dawn a ni.

4.      Hnam inpumkhatna hmelma lian ber chu chi bil politics hi a ni. A harsatna lai ber pawh a ni mai thei. A hranga ding tituai deuh chi bil te hian anmahni chi bil ‘promote’ chu an dikna chanvo a nih ve tlat avangin sawi thiam a harsa a. Hei erawh hi chu  inzawh a \ha. A chi bila kan awm leh kan chi bil tana kan thawh hian khawi ram ropuiah nge min thlen dawn? Kan chi bil rilru nge lian tur kan Mizo rilru? A eng zawk chu nge khuareiah kan \hatpui ang? Chi bil inlâkbingna hi mimal \henkhat chuan an hlawkpui ngei ang, mahse chi pumpuiin a hlawkpui ang em? Lionel Messi a chêt \hat poh leh a Team tan a \hat ang hian Mizo nihna hi kan dah len tlân poh leh chibil tan pawh a \ha hlei hlei a ni. Hei hi suangtuahna ram mai a ni lo. Lusei chibilin an Lusei nihna chu Mizo nihnain an thleng tawh a, Ralte hovin an Ralte nihna chu Mizo nihnaah an phûm ral a. A lian zawk daih Mizo nihna chu an tâ a ni reng mai. |ha ti lo tumah an la awm lo a nih hi.

Zohnahthlak hnam peng ni si, Mizo-a inchhiar la thiam chiah lote pawh hian kan mamawh nîah loh theih lova Mizo leh Mizoram hi kan innghahna a ni tih hriat a \ha mang e.  Mamawh tut tut lai a nih loh avanga ‘Mizo ka/kan ni lo’ tih te hi a finthlak lohva, unau \henkhatte rilru a tina vawng vawng thei a ni. Kan zavaia min huapzo turin ‘Lushai District’ chu ‘Mizo District’-ah, chu chu ‘Mizoram’ tia thlak ngat a ni tih kan hria. Mizo kan nih \heuh hian kan ropui zawk \heuh tih i hria ang u.

5.      Hnam inpumkhatna vei zual mi \henkhat chuan a harsatna an han tawh tak tak hian thil \henkhat pawimawh tak tak thlahdul (compromise) an duh hial \hin a ni awm e. Hei hi ngaihtuah chian a ngai hle a, ngaihdan inang lo pawh a awm thei ngei ang. Thlahdul hauh loh tura ka ngaihte han tarlang ila:

(i)                 ‘Mizo’ tih hming hi thlahdul loh tur a ni. He hnam hming hi hnawksak deuha hria an awm a ni awm e. Hming \henkhat a tawi zawk leh pawmnahawm zawka ngaia, hman nuam ti zawk tlat pawh a awm theih a. |henkhatin, “Mizo hnam a awm lo” tih te, “Mizo tih hming hi a naupang lutuk” tih an sawi thawm pawh ka hre tawh tlat mai! Mizote inpumkhat nâna Mizo tih hming tihdanglam duhtu chuan a hre sual a ni ngei ang. Mizo tih aia ngainat zawk hming neitu chu a la chiang tawk lo va, sakhaw \awngkama sawi chuan a la ‘in-baptis’ lo tihna a ni. |an kan lâkna tur ruam a la tam hle tihna a ni bawk.

Engtik hun a\angin nge Mizo kan intih hi hriat chian a har hle a. Rûn lui leh Lentlâng phuar vela kan pi leh pûte an khawsak lai hla ni awm tak, “Chhaktiang Mizo pa, phelraw chawi sâtin leng kap e,” tih hlate pawh a awm thu sawi a ni a. Engtik lai khan nge Mizo tih hming an lo put a, engtia Mizo lo ni ta nge an nih tih leh tute ber hi nge Mizo tih bik fak tur hi a awm lo niin a lang. Zosapthara te kha chuan ‘Mizo kan ni lawm ilangin…’ tih hla a lo phuah daih tawh a nih kha.

Sâp hovin min awp tirh lai khan anni lo chhawntu berte kha Lusei lalte an ni a. Chuvang chuan ‘Lushai Hills District’ tih vuahin Bawrhsâpin Mizoram chu a awp a. India ramin Independence a hmuh khân Lusei tih chuan a huam zîm êm avangin kan zavaia min huap zo tur ‘Mizo’ inti ila tih chu Senvawn khua (Manipur)-a inkhawmna-ah lungrual takin pawm a ni ta, tih Manipura pa rawnkâi Upa C. Phunthangan min hrilh a ni.Tichuan, Lushai Hills tih chu April 24, 1954 –ah India Parliament chuan ‘Mizo District’ tiin a lo thlâk ta a ni. Tin, April 9, 1946-a din political party hmasa ber ‘Mizo Union’ Constitutionah chuan ‘Mizo’ tihin a huap hnam ‘list’ ziah a ni a. Chutah chuan tuna Zohnahthlak kan tih zawng zawngte bakah tuna ‘Naga’ inti ta hnam tam tak hi an tel a ni. Hei hian ‘Mizo’ tih hian Lusei \awng hmangte chauh a huap lo a ni tih a tichiang hle.

Jet Li-a film hmuhnawm tak leh awmze nei tak Hero –ah khan amah leh a \hian pasal\ha ten China lal that turin hma an la a. A chhan pawh kha lal khân hnam bilte phurrit a siam \hin vang a ni. That thei dinhmuna an din hnuin an \hian dûn khân an rilru an thlak daih mai a. Jet Li phei chuan a nunna a hlan ta zawk hial a nih kha. A chhan pawh lalin China ram zawng zawng phuar khawm tura a thiltih leh hmathlir kha an hmuh thiampui tâk vâng a ni. An chi bil aia lian, an zavaia hlawkpui tur an hmu tlat.

(ii)               ‘Mizo\awng’ tih hi thlahdul chi a ni lo. Unau \henkhat ‘Mizo\awng’ tih hman hreh avanga ‘Lusei \awng’ tia hmang lui tlat an awm \hin. |henkhat lo inthlahrung deuh pawh an awm tawh a ni awm e! A va han ho e aw! Zofate khawvel thlirin ‘Lusei \awng’ kha Mizo\awng a lo ni ta hi thîk chhan tur a awm lo va, lawm zawk turah ka ngai. A chhan pawh Lusei ho an ropui vâng ni lovin Mizo zawng zawng tân a \hat zawk vang a ni. Kan mithiam tam takin tuna Mizo\awng hi Lusei \awng ngau ngau kha chu a ni bik tawh lovah an ngai bawk a. ‘Mizo’ tih emaw, ‘Mizo\awng’ tihin emaw kan rilru a khei riau chuan ‘a thlûkah vâl kan buai’ a, kan la inhlân thei lovah kei chuan ka ngai fel mai.  Chutih rualin, Zoram chhunga chêng tam takin Mizo nihna leh he ‘Mizo\awng’ thiam hi inzawm tlata an ngâi deuh \hin hi chu thil atthlak ber a ni. Pian leh murna ram azirin \awng hman pawh a danglam thei ang chu. Mizo\awng rau rauah pawh, Manipur awphawi, Burma awphawi, Hmar lam awphai, chhim lam awphawi, te pawh awm nuaih tur a ni ve tawh alawm. A original veka ngaih thiam tur a ni. Mizona hi Mizoramah a inchhûng lût fai vek lem lo tih kan inzirtir zel a ngai a ni.

Tin, R.K. Lalhnuna, Mizo\awng Dictionary –a hman angin ‘Mizo\awng’ tih hi ziak zawm ila a \ha zawk mai thei. ‘Mizo \awng’ kan tih chuan a neitu nihna a kawk bik a ‘possessive case’ a ni. Mizote \awng, Mizote ta, Mizo intite chuan an neih tur bika ngaihna a keng tel a ni mai thei. Hei hian chi bil \awngte kha ‘Mizo \awng’ ni tawk lo angin a lantir thei deuh roh a. A \ha lo ve thei tlat a ni. ‘Mizo\awng’ kan tih chuan ‘noun’ a lo ni a, \awng tam tak zinga kha \awng sawina mai kha a ni. A neitu leh a hmangtu sawina a ni ber tawh lo. ‘Naga Land’ tih aia ‘Nagaland’, ‘Mizo Ram’ tih aia ‘Mizoram’ tih a fuh zawk ang hi a ni mai e.

(iii)             Mizoram hi thlahdul a thiang lo. Hnam inpumkhatna duh luatah ‘accomodation principle’ hman sual a hlauhawm a. Khuareiah rah \ha lo tak a chhuah thei dawn tih kan hria. Mizo inpumkhatna rilru zau leh \ha tak hi,  Mizona aia mahni chi bil hmangaih zawknain a ei chhiat theihna laka inven  thiam a ngai nasa ang. Kan ram hi a zîm em mai a, inpawh taka chên ho dial dialna tawk chauh a nih hi. Chi bil hminga khawi emaw lai bik dah te hi a fuh lo tih \hangtharten kan hre tawh a, a awm sa hming thlak a har a nih pawhin hming thar chu phuah tawh loh tawp tur a ni. Heti zawnga movement awm apiang do a, \hatpui tumtu politician te hnawl ngam zel hi thil \ul hmasa a ni ngei ang. Zauh theih ni se zauh duhawm ngawih ngawih Mizoram hi, \hen darhna kawng awm palh thei zawng zawng malmâka hnawl hmak tur a ni e.

Tlangkawmna

            Mizote hi mi hnam ngaihtuah chuan kan la tlem em mai. Inlungrual tawk lek kan niin ka hre \hin. Mahse kârah neuh neuh a lo awm leh si \hin hi a pawi ka ti. Mahnia interek hran a him lo, a hlawk lo. Chi bil politics hi politician \henkhat bâk kei chuan \hatpui tur ka hre miah lo. Engvangin nge inpumkhat a \ul? Ka chhanna neihchhun chu, kan zavaia tan a \hat vang a ni, tih hi a ni mai. Engvangin nge a kawng a bumboh? A hlut êm vang a ni. Engvangin nge uluk a \ul? A fuh loh palh a hlauhawm êm vang a ni.

A kawng a la thui a, inchhuih tlûk theihna hmun a la tam êm atin a nih hi.

                                                      *****RE12112014*****