𝐂𝐇𝐀𝐍𝐂𝐇𝐈𝐍 𝐓𝐇𝐀 𝐁𝐔 𝟒-𝐓𝐄 𝐂𝐇𝐀𝐍𝐂𝐇𝐈𝐍



Pathian Lehkhabu kan tih Bible hi Isua Krista chanchin ziahna a nih mai lai hian a dam lai hun leh thih chungchang inziahna bik bu 4 a awm a, chungte chu ‘Chanchin Tha’ tih bik an ni a. A ziaktute hi mi hrang hrang an nih avang leh an thil sawi danglam hret hret avang hian sawisel duhtute tan an duhna tihhlawhtlin a awl phahin a lang fo. Amaherawhchu, mi chi hrang 4-in thluk dan chi hrang deuhva thil pakhat sawia thutlukna inang vek tho sia an sawi thei hi a tingaihnawmtu leh tihlutu a ni zual a. Ngaihnawm piahlamah tihausatu leh thlarau nun zirlai titamtu a ni zawk a ni.
Kristian hmasa berte khan Lal Isua kha lo kal leh mai tura an ngaih ngheh em avangin a chanchin ziah lam chu an ngaihtuah pha lo hle a ni awm e. Huaisen tak leh nghakhlel takin Isua lo kal tur an nghak mai a nih kha. Neih zawng zawng keng khawmin hmun khatah an cheng ho thul! Amaherawhchu, chuti maia a lo kal leh tak loh avang chuan ziaka dah ngei tul tihna a lo awm ta a. Ziaktu hmasa ber anga ngaih tlanglawn ber chu Marka hi a ni, mahse tu Marka ber nge tih erawh chu hriat theih a ni tawh lo. Biblea lo lang thin pa hi a nih erawh chu a rinawm thung. Kum zabi 2-na tir lama Kohhran pate zinga mi Papias kha chuan Petera zirtir Marka niin a sawi a, chu chu thu rintlak taka ngaih a ni.
Marka hi tawngkam thiam leh thuziak thiam tak a ni lo tih a chiang hle a. A thusawite hi a nih ang angin a theh phawng phawng a ni ber. Thenkhat chuan hei hi a that riauna niin an hre thung. Apostol Petera sermon sawi thin kha thei leh thei lovin ziakin a dah ve hram hram a ni ber awm e. A ziaktu hi mithiam a ni lo tih leh a ziahna tawng Greek te phei chu a pianpui tawng a ni lo tih chu Greek tawng thiamte chuan chiang viauin an sawi. Kan BD zirlaia NT Professor phei chuan, “Marka hian tunlaia in BD Greek course hi rawn exam se chuan a fail chiang vai vai viau ang,” a ti hial. Pathianin chutiang khawpa tling lo chu a Chatuan Thu puan chhuah nan a lo hmang ngat mai te hi a ropui danglam a ni. Grammar leh tawngkam mawi zawnga Pathian Thu hi teh chi a ni lo tih a chiang bawk. Pathian khawngaihna chuan a tlakbalna ruam chu a hliahkhuh hneh em avangin vawiin thlengin Marka ziak chu a la nung hle zel a nih hi.
Marka hian Isua thih hnu kum 20 (AD 50-60) chho vela hmaa ziak anga ngai an ni deuh fur a. Mathaia leh Luka te angin Isua pian tur hrilhlawkna emaw, a nu Mari leh Krismas chanchin lunglenthlak tak tak atanga bul tan lovin ‘Thlalera mi aurawl chuan...” (Mk. 1:3) a ti chho nghal mawp mai a ni a. A pawimawh zual nia a hriat a fawm lawr zung zung a ni ber awm e. Ziaktu 4 zingah a thuziak pawh hi a tawi fal hle a ni. Han chhiar mai hian Isua chanchin sawina karah Marka hian Isua hnungzuitu/zirtir nih chungchang a ngai pawimawh hle tih a hriat a. Peteran Isua a phat thu a zep lo rep rep hle mai bawk. Bibleah hian a mi ropui berte chak lohna zep miah lova a tar lang thin hi mihring thu a nih lohzia tichiangtu pakhat a ni awm e.
Matthaia ziak hi Marka ziak aia hmasa zawk anga ngai an awm thin nang a, Matthaia leh Luka te hian Marka ziak hi an hmang tangkai hle nia hriat a ni tlangpui zawk a. Matthaia hian Luka ai chuan a ziak hmasa hret anga ngaih a ni a, mahse Marka ziah hnu kum 10 vela ziak angin an ngai ve ve a ni. Matthaia leh Luka hian Marka ziak hi chipchiar tawk lova ngaiin an kham khawp lo a, uluk lehzual leh famkim zawka ziaka dah an tum niin a lang. Anni hi chuan Isua pian hma thil lo intham lawk leh thih hnu thil thlengin an duh chipchiar ta viau a ni.
Matthaia leh Luka hian Isua kha hmuh dan leh sawi duh dan danglam hret an nei ve ve a. Matthaia hian Isua kha Juda mi leh Judate tan a nihzia a uar nasa hle a. Bung 1:21-a “…ani chuan a mite an thil tihsual lakah a chhandam dawn si a,” a tih pawh kha Judate a kawk bika ngaih theih a ni. Matthaia hi a Juda mi hle a Lukan tim miah lova ‘Pathian Ram’ (Kingdom of God) a tih miah miah pawh hi Juda rilru takin Pathian hming kha a lam ngam lo va ‘Van ram’ (Kingdom of Heaven) tih a hmang kher thin. Isua kha Judate Messia a nihzia tihchian a tum hle lai hian khawvel tan a nih thu erawh a sawi hmaih hauh lo thung. Khawvel zawng zawnga Chanchin Tha hril tura Thupek Ropui (Mt 28:18-20) pawh fiah kek kawkin a tarlang ngat a nih hi.
A bu chhungah hian inziak fak lo mah se Chanchin Tha bu 3-na hi Dr Luka ziak a ni tih a rinhlelhawm lem lo va. Greek tawng thiam bik ten an sawi danin he Chanchin Tha bu bik hi chu lehkhathiam kutchhuak nih hriat takin a Greek tawng pawh a mam zaih mai a ni awm e. Luka hi Jentail mi, damdawi thiam doctor, Tirhkoh Paula te nena rawngbawl ho thin ni ngeiin a lang. Isua chanchin kha sawi dan a inan loh fo tak avangin chik taka research beiin a ziak tih a hriat mai a, “…a bul ata engkim fel takin ka chhui a…” (Lk 1:3) a ti ngat a nih kha. Luka hian Nazareth Isua kha khawvel pumpui chhandamna tura lo kal a nihzia tarlan a tum nasa hle a. He ziakah hian Jentailte, mi chhumchhia te, hmeichhiate, misualte, Thlarau Thianghlim te an lang tam bik nite pawhin a hriat theih hial a ni.
Matthaia, Marka leh Luka te hi an thuziak zeizia leh thulakna hnarte inang tlang deuh thuma an hriat avangin Synoptic Gospels an ti bik a. Chanchin Tha bu 4-na Johana ziak erawh hi chu a dang deuh hlaka ngaih a ni. A ziah hun pawh hi AD 85 leh chumi aia tlai nia ngai pawh an awm thin. Tun hnai mithiam zingah AD 50-70 vel inkara ziak nia ngai an rawn chhuak mek bawk a. Eng pawh ni se, Johana ziak leh Marka ziak chu an danglam hle a ni tih chu han chhiar ila a hriat mai a. Marka kha chuan a nih ang khan a ziak mai a, Johana erawh chuan a awmzia a sawi tel nasa ta. Hei hi zirna huang chhungah chuan ‘Marka ziakah hi chuan a ziaktu theology a tam lo va, Johana ziakah thung chuan a ziaktuin ama theology a bel tam ta hle’ tihna ang vel a ni.
Kristian an lo pun a, Chanchin Tha hrilna khawvel pawh a zau zel lai khan a sawifiah dan phungte pawh a danglam lo thei lo va. Markan ‘thlalera mi aurawl’, Mathaia leh Luka ten Thuthlung Hlui hrilhlawkna leh vantirhkoh inlarna tih angrenga an sawi tan lai khan Johana chuan Greek philosophy ril ber logos (thu) hmangin Isua nihna a sawi tan nghal hmiah mai a ni. Bung 1:1-ah tanin, “A tirin Thu a awm, Thu chu Pathian hnenah a awm, Thu chu Pathian a ni…Thu chu tisaah a lo chang a, kan zingah a lo awm ta…khawngaihna leh thutakin a khat…” a ti chho ta miah miah mai a ni. Greek ho finnain a zawn, khawvel chhandamtu chu Isua, Pathian Fapa, Pathian a nihzia a rawn tlangaupui ta a ni ber. 'Kawng leh Thutak leh Nunna' a nihzia a uar ta a ni. Johana hian Apologetics a bei nasa viau a tih theih bawk ang chu.

Chanchin Tha bu 4 kan nei hi a hlu hle. Thenkhat chuan thil tam takah inkalh leh hriat dan inang lovin an sawi thin. Thenkhat thung chuan inchuktuah rem leh intanpuitawn angin an ngai thung. Eng pawh ni se, lung luta chhiartu tan chuan an hlutna theuh hmaih theih a ni lo. A ziaktute hian an thiltih that leh chhuanawm lam an zep tel hram hram miah lote (a tam dawn tehreng nen!) hi keini ho laka an danglamna leh an thu a ‘thlarau’ ngawih ngawih chhan a ni tih a hriat a. An vai hian Isua Krista krawsa khenbeh, a thih leh thawhlehna an uar theuh va, thilmak a tih an sawi lan theuh awmchhun chu mipui 5000 hrai kha a ni teh tlat. Ziaktu zawng zawngte ngaih pawimawh zawng tak ni tur a ni. Mizote lung tileng ber tu kan uar tak Krismas chanchin erawh hi chu Matthaia leh Luka chauh hian an sawi teh tlat a. MIzote angin Marka leh Johana te hi chu Krismas hian an lung a len vak lo ni tur a ni.

Chik zawka han belh chian chuan heng Chanchin Tha bu 4-te chanchin ringawt pawh hi ngaihnawm tham a tling a ni.
*****

Comments

Popular posts from this blog

Engtinnge Kristian Nun Nghet kan neih theih ang le?

CHANCHIN THA NIHNA TAK

ISUAA DAMNA