𝐄𝐕𝐀𝐍𝐆𝐄𝐋𝐈𝐂𝐀𝐋 𝐋𝐄𝐀𝐃𝐄𝐑 𝐉𝐎𝐇𝐍 𝐒𝐓𝐎𝐓𝐓 (𝟏𝟗𝟐𝟏-𝟐𝟎𝟏𝟏) 𝐍𝐆𝐇𝐈𝐋𝐇 𝐋𝐎𝐇 𝐍𝐀𝐍




 

Kum sawm leh pali liam ta vawiin ni ang July 27 khan ka mi ngaihsan tak leh ‘Ka la kawm lovah chuan ka mi kawm chak ber’ ka lo tih thin rawngbawltu ropui John Stott chuan kum 90 niin Pa angchhungah a lo chawl tawh a. A thih hlim khan amah thlah nana thu ziah ka chak tehreng nen, eng emaw vangin ka hlen thei ta lo va. Rilrua a riah reng avang leh vawiin a thih champha lo thleng leh he column lo lan ni a insut fuh em avang hian ziah a lo rem ta riau bawk a. He Pathian mi ropui, Pathian tana inpe pumhlum, inngaitlawm tak leh hruaitu ropui chanchin hian i lo inkawm leh lawk teh ang u.

 

𝐉𝐨𝐡𝐧 𝐒𝐭𝐨𝐭𝐭-𝐚 𝐤𝐚 𝐡𝐦𝐞𝐥𝐡𝐫𝐢𝐚𝐭𝐧𝐚 𝐭𝐚𝐧𝐧𝐚 𝐥𝐞𝐢𝐥𝐮𝐧𝐠

 

Kum 1990 chho vela Mizo Kristian khawvel kha nuam angreng tak a ni. Rev Chuauthuama leh Upa Dr PC Biaksiama te vanglai tak tak kha a ni a. Pu Biaksiama kha a lar hmasa zawk a. Bible leh Science  kha larpui vet vet tak a ni. A chhiar apiangin kan ngaisang nghal ngawt mai zel a ni ber mai. Bible ropuizia leh a rintlakzia, Kristian sakhua thatzia min tuh nasa a, awih pawh a awlin a sawi apiang kha kan lem duak duak mai a ni.

 

Pu Biaksiama khan a sawi dik leh dik loh, a hriat fuh leh fuh loh teh zo tumah kan awm lo. Kan duh zawng thiam takin a sawi a, a hre bawk a, pawm a nuam em em a ni. Chutih laiin Pu Chuaua, rawn lar chho mek, Cambridge chhuak, khan Pu Biaksiama thil sawi duh dan kha a lo pawm vek tehchiam hauh lo mai a. Hriatna tawngchham zawk leh Pathian thu chai dan tur pelhe deuh angin a ngai a ni ber. Ani kan Pastor zinga mi thiam tak a ni bawk si a. Pachuau pa leh pa kha an inhnial ta rep rep mai a nih kha.

 

Pathian thu ngaihven thangthar keini ho tan khan khatiang boruak kha a nuam a ni ber mai. Pathian thu chikna lamah min hruai tha nasa hlawm hle. Mahse kan buai deuh a. A tu sawi chu nge dik ta ang? tih zawhna a tam duh hle mai. An inhnialna thupui ‘Liberal,’ ‘Evangelical’ tih angreng te, ’Bible Dik Lo Thei Lo’ ‘Dik Lo Thei’ han tih angreng te hian sawi a hlawhin a awmzia tak tak hriat a chakawm hle thin. Zirna huanga dik bawk si, Bible zah thiam tho ni bawk si theology kan duh a ni.

 

Chutih lai tak chuan Pathianin John Stott hi mi rawn kawhhmuh ta a ni ber ang chu. Keini lehkha zir mek, Saptawng lehkhabu chhiar tan ve eih eih tan pawha hriat thiam theih tak; theology zirna huang chhung tawngkam ni vek si lo, mahse nep chuang miah bawk si lo; zirna leh thiamna lama zau tak, thlarau nun ngai pawimawh em em tho si; evangelical nih zahpui miah si lo, amaherawhchu evangelical khurbing ni miah si lo, chu ka chhiar ka chhiar ta mai a ni. Ka theological teacher hmasa ber a ni ta ngawt a. A hnen atang hian ka zir hnem teh e.

 

𝐄𝐯𝐚𝐧𝐠𝐞𝐥𝐢𝐜𝐚𝐥 𝐏𝐨𝐩𝐞

 

John Stott-a kha sap zingah pawh mi tha chhungkaw changkang tak atanga lo zi chhuak a ni a. A pa pawhin England sorkara mi lian tak ni thei tura a beisei a ni a. Pathianin rawngbawl turin a inpe ta tlat mai si a. Pafa an inbe lo rei viau a ni awm e. Cambridge University-a zir chhuak, All Souls, England Pastor tha em em, theologian rintlak tawp, lehkhabu ziaktu ropui, hruaitu tha eltiang, hmathlir nei thui leh Chanchin Tha hril vei tak a ni vel vek.

 

A bik takin khawvel ram hnufuala ringtuten an ngaina zual bik emaw tih theih a ni a. Miten World Council of Churches (WCC) an thinhrik a, inlak hran an tum laiin ani thung chuan WCC inkhawmpuiah kalin Evangelicalte tan a hnial hrat viau thin a ni awm e. Social Gospel uar luata Spiritual Gospel thlahthlamtute a ko eih ang thovin thlarau chhandamna chauh buaipuia khawtlang siamthatna lam ngaihthahtute kai harh nasatute zinga langsar pawl tak a ni zel ang.

 

United States lama mi Evangelist lar Billy Graham nen an thawk dun tha hle a. Billy Grahama kha a lar a, sum a ngah a, thil a ti thei bawk a; John Stott hi Europe lamah lo tangin khawvel Evangelical ten an hotupa angin an pawm tlang tha ve bawk a. Lausanne 74 Inkhawmpui an han huaihawt dun te kha pui mep mep tak a ni. Evangelical ho thurin tih theih mai ‘Lausanne Covenant’ an puang chhuak ta a nih kha. Khata tang khan Evangelical ‘think tank’ “Lausanne Movement” an tih chu a lo intan ta hial a ni.

 

John Stott khan Billy Graham a thlawp tha hle thin a, Billy Graham khan a zah thiam hle bawk a ni awm e. Billy Grahama  Cambridge University-a a  thu a sawi tur huphurh lutuk pawh, “Mi thiam hnena sawi angin inngai lo la, mi sual chhandam ngai angin en vek zawk rawh,” tiin a lo fuih a ni. TIME magazine-in an April 2005 issue-a, “100 Most Influential People in the World,” -an thlannah a tel pha a, thenkhat phei chuan ‘Evangelical Pope’ te an ti hial a ni.  

 

Mi inngaitlawm tak ni si kha a hunah chuan a huai viau a ni awm e. Lausanne Inkhawmpui 1974 hnu khan palai ho phur lutuk leh Billy Grahama lar vanglai ni bawk si khan Billy Grahama kha eng emaw ti taka Evangelical-ho hotupa atana dah ngheh a, Chanchin Tha hril (a sawia sawi lam) uar zual kha an duh a ni awm e. John Stott-a hian a khan mimal hotu bika neih leh khawtlang siamthat lam ngaihthah kha a duh lo lian hle a ni awm e. Billy Grahama pawhin a thu a zuk ta zawk hial a ni.

 

Hemi hma pawh hian Church of England atangin Evangelical group lam inhnuh dawh tumna a lian hle a. Reformed Pastor lar Martyn Lloyd Jones te pawhin ‘liberal’ lutuka ngaiin Anglican Church chu chhuahsan an duh a. Chumi thu an rel tum chuan an buai dawn tih hre lawkin Martyn Lloyd Jones chu thu an sawi tir a, John Stott kha an Chairman tir bawk a. Lloyd Jones-an chhuah a tulzia a sawi hep hep mai a, a sawi zawhah Stott-a chuan a thu a lo kalh ve hmiah mai a ni awm e. An chhuak ta lo a ni.      

                                                                                                                                                                                                                                                        

𝐀 𝐬𝐮𝐥𝐡𝐧𝐮 𝐫𝐨𝐩𝐮𝐢 𝐥𝐞𝐡𝐤𝐡𝐚𝐛𝐮𝐭𝐞

 

Internet awm hma khawvel a nih avang khan a thu sawi te kan ngaithla pha ve lo va. A kutchhuak kan hmuh chu a lehkhabute kha a ni deuh mai. Ani kutchhuak kha Indian edition pawh a tam tlat. Ka hmuh ang ang chu ka lei zel a, a kutchhuak chu neih kim ka tum ringawt mai. Kan sawi tawh angin Understanding the Bible (1982) tih khan Kristianten Bible kan pawm dan nihphungah min tivar hawk mai a. Christian Mission in the Modern World (1975) tih ka chhiar thung kha chuan a awmzia ka man thuk lem lo hle a ni.

 

A lehkhabu te reuh te Basic Christianity (India ramah The Truth about Jesus tiin an chhuah) khan Chhandamna chungchang hriat thiamna lamah mi pui nasa a. Sual chungchang, Isua Krista hnathawh, Rinna chungchang, Kristian nih awmzia te tawi fel takin a sawi a. A lehkhabu ziahah chuan a tha ber a ni emaw tih theih a ni. Kristian journalist pakhatin a sawi ngaihnawm deuh ka la hre reng a. An editorin Basic Christianity kha kai tawi turin a tih avangin a han tum chhin a, a pamtul tawp a ni awm e. “Han kai tawi tura paih lai tur reng reng ka hre lo, tlar tin mai a pawimawhin a tha em em si,” zu ti mauh mai a mawle! Christianity Today  magazine-in Top 100 Best book of the last century-ah he lehkhabu hi chu an telh vang reng a ni.


Keimaha thu sawi nasa leh ka ngainat ber erawh chu Christ the Controversialist: A Study in Some Essentials of Evangelical Religion (1970) kha a ni thung a. He lehkhabu ka chhiar meuh hi chuan ka kang dawrh dawrh a ni ber mai, thil tul zawng zawng a sawi emaw tih mai tur a ni. Kum 1996-a ‘Christian Classics’ series-a IVP-in a chhuah nawn \um khan a subtitle thlakin The Basics of Belief  a ti ta reng a. ‘Evangelical Christianity’ a tih sawi fiahin ‘sakhua dik zia, thuneihna neitu, Pathian Lehkha thu, Khawngaih Chhandamna, Chhungril \hatna nge pawn lam, Pathian chibai buk awmzia, Khawtlang nun siam\hat chungchang, Pathian ropui nan nge keimahni \anghma?’ a chai kim hle. Kum 2013 khan David Stone-an edit-in an chhu thar leh a, Christ in Conflict: Lessons from Jesus and His Controversies. A lehkhabu dangte hi i chhiar lo a nih pawhin hei tal chu lo chhiar ve hram teh aw. Nun kawng hruaitu lehkhabu nih a tling.

 

Hetih lai hian mi tam takin John Stott-a masterpiece nia an ngaih chu The Cross of Christ (1986) kha a ni thung. Lal Isua tlanna chungchang lehkhabu pawimawh tawp, evangelical deuh theological college-ahte phei chuan ‘required reading’ ni hlawh reng a ni awm e. He lehkhabu ka chhiar atanga ka la hriat reng chu – Catholic leh Protestant-in Isua tlanna kan sawi dan lo inang lo lutuk te, Juda Iskariota chungchanga William Barclaya ngaihdan a vawrh thlakna te, ‘divine self-substitution’ tih vel kha a ni ta ber awm e.

 

Issues Facing Christians Today (1984) kha khawtlang siamthatna thila inhmang tura Kristian zawng zawng a kohna a ni a. Subject pawimawh leh ngaihnawm vek a ni mai. Vawi li lai revised-in an chhuah nawn tawh a ni. He lehkhabu tawpa ‘A Call for Christian Leadership’ tih hi a va han tha kher em aw! Ka chhiar nawn fo thin. Leadership chungchangah heti khawpa tawi siah chuan hei aia thuziak tha hi a awm kher awm lo ve. Kum 1992 khan The Contemporary Christian: An Urgent Plea for Double Listening  tih a ziak leh a, lehkhabu tha lawmman pawh a dawng nual. OM Books hian Indian Edition an la tichhuak reng a, lei tur a la awm reng a, neih ve ngei chi a ni.

 

I Believe in Preaching (1982) tih kha ka chhiar hmasak pawl tak a ni bawk a. Pathian thu hril chungchang a vei hle tih a hriat a. Thuhriltu ten tunlai khawvela harsatna an tawh chi hrang hrang leh thuhriltu inbuatsaihna tur leh zawm tur thil pawimawh a sawi nasa. Tun thleng hian he lehkhabu hian chhiar a hlawh reng a ni awm e. John Stott hi chuan Bible leh tunlai khawvel hriat chian a ngai pawimawh hle. Thuhriltu chuan tunlai khawvel leh Bible inkarah lei a dawh tur a ni, a ti a ni ber mai. Pathian thu hriltu chuan he khawvel leh Bible lamah a beng a chhi kawp reng tur (double listening) a ni, a ti

 

Pentecostal-Charismatic te zirtirna a beihna Baptism and Fullness (1976) tih kha subject bik nei lehkhabu hlu tak a ni a, Thlarau Thianghlim hnathawh lam hriat thiam nan a tangkai hle. John Stott hian kan ngaihtuahna fim kal pela Pathian thu buaipui hi a ngaimawh hle thinin a hriat a. Kum 1972-a a lecture thu sawi, lehkhabu thelepa an chhuah Your Mind Matters: The Place of the Mind in the Christian Life tih pawh zirlaite zingah a tla na thin. Kristian sakhua hi rilru hmang sakhua, zirna tha chawi vawngtu leh ngaihtuahna fim a pawimawh em emna sakhua a ni, a ti. A thu sawite hi a pawimawh em em zelin ka hre mai zel a ni.

 

𝐋𝐢𝐛𝐞𝐫𝐚𝐥 𝐭𝐮𝐫 𝐧𝐠𝐞 𝐄𝐯𝐚𝐧𝐠𝐞𝐥𝐢𝐜𝐚𝐥 𝐭𝐮𝐫?

 

A chunga ka sawi ‘liberal’, ‘evangelical’ tih angreng vela kan buai lai deuh khan Essentials: An Evangelical -Liberal Dialogue (1988) tih Church of England-a a minister-pui ‘liberal’ anga inchhal David L. Edwards nena an in-debatena bu kha a rawn chhuak a. Foreign edition chu to angreng takin ka lei a, ka chhiar ta tlek tlek mai a ni. Mahni tui tuia chhiar ve mai kan nih avang khan hriat thiam harsa tih tak tak ka ngah hle. Tunah hian han chhiar leh ila chuan a dang zak tawhin ka ring.

 

Eng pawh ni se, lehkhabu tha tak chu a ni hrim hrim mai a. ‘Liberal’ kan tih ho hi chutia pawngpaw thinhrik tur ngawt chu an ni bik lo, tih te, ‘evangelical’ nih vanga khurbing deuh leh zirna huanga te em em bik anga ngaih tur an ni bik awkawng lo, tih te chu a lang chiang viauin ka hria. David Edwards khan liberal-ho thil ngaih pawimawh a sawi fiah that tlukin John Stott khan ‘evangelical’ ho nihna a humhim thiam ka ti.

 

John Stott kha chu a ‘liberal’ lo chiang vai vai hle, mahse ‘fundamental’ leh ‘conservative’ chu a inti duh vak ngai miah lo thung. ‘Fundamental’ a tih ho chu mahni ngaihdan awm sa vawn ngheh tum hrim hrima tang ho hi a ni a. Ani ngaihdan chuan Bible engah, a khap loh chinah chuan kan inthlak danglam thei tur a ni, a ti. Conservative hi chu tih dan hlui ngaina leh thlak hreh tak chi hi an ni hrim hrim a, John Stott kha chu tih dan hlui leh chin than dan kha a ‘pathian’ vak lem lo. A \ul chuan thlak mai theihah a ngai niin a lang.

 

A nihna a sawi duh dan chu ‘evangelical’ tih kha a ni a, chu chuan, ‘Bible thuneihna pawm, inhawng, ngaihtuahna hmang thiam, Chanchin |ha nunpui leh hril ngai pawimawh’ tihna a ni ber awm e. Liberal, Fundamental leh Evangelical a sawifiah dan hi kan thianpa’n tha a’n ti khawp a: “Fundamental ho chu sava bawm chhunga khung tlat ang hi an ni a, zalenna an nei lo. Liberal ho chu sava chhuah zalen ang hi an ni bawk a, tawp chin nei lovin an thlawk kual an thlawk kual thin a, innghahna bulfuk an nei lo. Evangelical ho erawh chu sava khawi ngam tawh ang hi an ni. Bawma khung kan ngai lo va, kan thlawk chhuakin kan zalen a, mahse kan inah kan rawn haw leh thin,” a ti. A dik hmel hle a ni. Bible zirtirnaa kan haw leh zel a ngai. Chuti lo chuan kan thlawk bo mai ang.

 

𝐓𝐥𝐚𝐧𝐠𝐤𝐚𝐰𝐦𝐧𝐚

 

Mi inngaitlawm chi a nih avangin a mit a men laia a chanchin ziahna biography chhuah kha a duh lo hle a ni awm e. Mahse a upat lamah phek 500 chuang ve vein volume hnih lai - John Stott: The Making of a Leader (1999) tih leh John Stott: A Global Ministry (2001) an chhuahsak a, kei pawhin ka chhiar chhuak dap a, ngaihnawm tak a ni. Kum 2011 khan Alister Chapman-an Godly Ambition: John Stott and the Evangelical Tradition tih a ziak bawk. Lausanne Movement-in John Stott: Pastor, leader and friend  tih  booklet 2012 khan an chhuah tawh bawk. Hei lo pawh hi Roger Steer, The Life of John Stott (2009) te, Julia Cameron, John Stott: A Humble Leader (2011) te, Christ Wright (ed.) John Stott: A Portrait by his Friends (2011) te pawh a awm nual. Miin amah hre reng se a duh dan an zawh chuan: “Kristian pangngai - Pathian thu hriat, hrilhfiah, thlen tir, leh zawm tum tlattu angin ni se,” a ti thung.

 

Lei rosum leh ropuina um ngai lo, rawngbawlnaah pawh nihna sang thlahlel ngai lo, nupui pawh nei lova inhmang ral thak, mawlmang taka khawsak pawimawhna hriaa ama chaw ei dawhkana ‘study’ mai thin, ram rethei zawka mite ngaihsaka hruaitu thar chher chhuah tum tlat thintu, rawngbawlna leh inpekna hi Pathianin mal a sawm zel ka ring. A thlan lungah chuan ti hian an ziak:

 

Buried here are the ashes of

JOHN R.W. STOTT

(1921-2011)

Rector of All Souls Church

Langham Place, London

1950-1975

Rector Emeritus 1975-2011

Who resolved

Both as the ground of his salvation

And as the subject of his ministry

To know nothing except

JESUS CHRIST

And him crucified

(I Corinthians 2:2)

 

 

*****

Comments

Popular posts from this blog

𝐙𝐔 𝐋𝐄𝐇 𝐑𝐔𝐈𝐇𝐇𝐋𝐎: 𝐓𝐇𝐋𝐀𝐑𝐀𝐔 𝐍𝐔𝐍 𝐀 𝐍𝐆𝐇𝐀𝐖𝐍𝐆 𝐃𝐀𝐍

CHANCHIN THA NIHNA TAK

KTP LEH ZIRNA