𝐒𝐂𝐈𝐄𝐍𝐂𝐄 𝐍𝐆𝐄 𝐒𝐂𝐈𝐄𝐍𝐓𝐈𝐒𝐌

Tunhma zawng khan mihring culture-ah Pathianin hmun lailum a chang a. Hnawksak titu rawn chhuak zauh zauh mah se a tawpa che chhe zawk an ni zel. Communism-in khawtlang nun atanga Pathian nawr chhuah fihlim a tum a, a hlawhtling rih lo chu a ni. Communism zawk chu a lar ta vak lo zawk a. Pathian nia an ngaih inan loh avanga indona pawh a thleng hnem tawh hle a. Muslim leh Kristianten Crusade indona an bei nghek tawh a, Kristian ve ve Catholic leh Protestant an indo nasa hle thin tawh bawk. Mihringin a hriatthiam chinin thil a ti miau a, tisual rem rum tur chu a nia lawm! Tunlaiah erawh chuan Pathian dotu chu chutiang lam ni lovin hriatna huang chhungah Science changchawi leh chhuangin mi tam takin Pathian nun innghah nana hman leh sakhaw thil ngaihsakna te chu pawhchhiatsak an tum nasa hle a ni. Tam tak chuan a hlawhtlin mai pawh an ring rum rum a ni awm e.

𝐒𝐜𝐢𝐞𝐧𝐜𝐞 𝐡𝐧𝐮𝐡𝐦𝐚 𝐥𝐢𝐚𝐧
Thenkhat chuan Science kan tih hi thil naupang tak a ni e, an ti a. Kum zabi 17-na vel hma khan Science a awm lo ni lovin innghahna atan leh hriatna sang bik anga ngaih a nihna tak tak chu khatih hun lai kha a ni a. Khaikhin ralah chuan Sakhua nen chuan inupat hleih tak a ni. Mahse, tunlaiah chuan hriatna rintlak nia ngaih reng reng chu engemaw chen tal chu science a nih loh pawhin science kalhmang tala hriat turah an ngai tlangpui tawh zawk a nih hi. Science-in hriatna zawnna kawngah hmun a chang tam tial tial a, ‘scientific worldview’ an tih chuan mihring ngaihtuahna hmun engkim a fan chhuak ta a ni ber mai. Hriatna changkang bik angin ngaih a ni a. Tunah phei chuan mi thenkhatin hemi hmanga Pathian leh sakhua hnawl tumin tan an la sauh sauh a ni. Science ruam atanga hriatna lo chu buaipui tlak loh leh nun innghahna tlak loh; innghirngho leh inhuatna chhan atan phei chuan hman reng reng loh chi; tunlai khawvelin a mamawh tawh loh mihring mawl lai hun thil mai mai angah chhuah an tum ta a ni.
𝐄𝐧𝐠 𝐧𝐠𝐞 𝐢 𝐧𝐢𝐡 𝐛𝐢𝐤?
Chutianga Science-in ram a lak duai duai lai chuan thil awm dan beisei lawk loh zawngin a inher ve ta daih mai a. Science chuan mi pangngai hriat thiam phak loh khawpa kawng engkim medicine, technology, communication, warfare, entertainment, neurology, etc., ah hma a sawn duai duai leh cho rual loh hriatna pe chhuaka miten an ngaih tlan lai chuan ‘Science hi eng nge a nih chiah le?’ tih zawhna a rawn awm ve ta mauh mai a. Science chu kan changkanpui, hringfaten kan thatpui, hriatna dik leh rintlak berah ngai chhin mah ila, Science leh a kalphung zawng zawng chu chuti taka rintlak a ni em? Sawisel theih loh hriatna pe thei khawpin a special bik em? Hriatna dang zawng zawngte hnawl phah thakna turin a chak tawk em ni? Pathian leh sakhua hnawl thakna turin a tling zo em? Science kan tih hi eng chiah nge a nih le? tih te hi Philosopher-ten chhan an tum zawhna a ni ta a. Chu chu Philosophy of Science kan tih tak chu a ni.
𝐒𝐜𝐢𝐞𝐧𝐜𝐞 𝐧𝐢𝐡𝐧𝐚 𝐭𝐚𝐤
Han sawifiah tum chuan thil nihna tak hi sawi a har hle thin a, Science sawifiah tum phei chuan a ni lehzual awm e. Sawifiah dan a inang lo tih chu han google ila a lang mai a. Tawngkam hnih khata sawifiah thei an vang viau a ni. Mi tam zawkin kan hriat danah chuan Science atanga hriatna chu finfiah theih hriatna a ni a. Science-in a pek hriatna chu mihring hmuh dana innghat ve lo, thil nihphung dik tak, ngaihdan awm sain a thunun miah loh hriatna a ni. Tichuan, Science chu fimkhur tak, kalhmang fel tak, leh tehfung dik tak hmanga he khawvel thil awm zir chianna; thil hmu chhuak thar zel tura inhawng tak chunga finfiahna tha thei ang ber chik taka zirna a ni. (ref. NM Faizal, Philosophy of Science, 18) Science chuan pawm bik tlur engmah a nei lo va, finfiahna leh tihchianna tha zawk a hmuh chuan a pawm hmasak kha a kalsan mai a ni. Thil kal reng, a vawrtawp thlen tih awm lo, vawiina dik bera an ngaih pawh naktuka hnawl leh vek thei zel hriatna dik zawnna a ni ber awm e. A awmzia chu: Science chuan hriatna tawpkhawk, tihdanglam theih loh pe theiin a inchhal lem lo, tih hi a ni a. Vawiina kan thlen chinah innghahna ngam bera ngaih theih a ni, an ti a ni mai zawk awm e.
𝐒𝐜𝐢𝐞𝐧𝐜𝐞 𝐧𝐢 𝐥𝐨-𝐚 𝐢𝐧𝐧𝐠𝐡𝐚𝐭
Han lepse tak zelah chuan Science hriatna, rinthu mai ni lo, finfiahna awm zel hriatna an tih ngei pawh chu chuti tak a lo ni thei lo tih hriat chhuah zel a ni ta a. Philosopher of Science Del Ratzch chuan, “Science chuan science nihphung dik bikzia hi a finfiah thei lo va, innghahnaa a hman a thu thutbeh zawng zawng pawh hi finfiah lohva a pawm ve mai a ni,” a lo ti a. Lepsetute chu an chiang khawp mai. Kristian Philosopher lar JP Moreland pawhin Science-in Science ni lem lo (finfiahna awm lo) thu dik awm sa anga a pawm ngawt thil 6 a pho chhuak a: (1) Kan ngaihtuah thiamna, kan tawng leh hmuh thiam dan pawn lamah thil a awm a ni; (2) Chu thil chu kalphung fel tak neiin a awm; (3) Thil nihna tak tak a hriat theih; (4) Mihring hriatna hmanrua leh ngaihtuah thiamna te hi a rintlak a ni; (5) Nun dan tur dik hi a awm; (6) Logic leh Mathematics dante hi thil awm sa a ni. (JP Moreland, Philosophy and the Nature of Science, (103-138) Heng thilte hi a dik leh dik loh kan sawi lo va, Science-in proof tel lova a pawm tawp mai a ni, kan ti a ni.
𝐒𝐜𝐢𝐞𝐧𝐜𝐞 𝐚𝐭𝐚𝐧𝐠𝐢𝐧 𝐒𝐜𝐢𝐞𝐧𝐭𝐢𝐬𝐦
Heti a nih avang hian tunlaiah mi tam takin Science leh Scientism an thliar hrang ta. Science chu hriatna dik leh tangkai nei tura tan lakna chi khat a ni a. Hringfate tana a thawhhlawkzia hai rual a ni lo. Amaherawhchu, a nihna piah lama rin tlur leh hriatna hnar dang kan neihte mausamna hmanrua atana hman hi a him lo a, a tul lo bawk a ni. Chutiang chu Scientism an tih chu a ni a: “Science chauh hian khawvel hriatna dik min pe thei a. Thil dang, ethics (dik leh dik lo zawnna), theology (Pathian chungchang zirna), philosophy (thil bul chhutna) te hi mihring ngaihdana innghat mai mai, rinthu mitdel, thutak leh innghahna tlak tling lo vek an ni.”(Dan Eager, forward to JP Moreland, Science and Secularism,16). Scientism ngat phei hi chu mi tam takin Science tan tak hian a tha lovin an hria a, a chhan pawh a chunga kan sawi tak ang khian Science chu amahin a ding zo lo mai ni lovin, hmuh theih chin khawvel chauh kan pawm chuan rilru ngaihtuahna fim (rationality) thlenga mausam a tul dawn si hi a ni.
*****



Comments

Popular posts from this blog

Engtinnge Kristian Nun Nghet kan neih theih ang le?

CHANCHIN THA NIHNA TAK

ISUAA DAMNA