SYNOD-IN DUHTHLANNA CHUNGCHANGAH CALVINISM A PAWM EM?



 
Pathian Thu ngaihtuah ve fo thin tan chuan he zawhna hi pawimawh tak a ni. A chhan pawh Presbyterian a nih vang leh Protestant a nih vang a ni ber a. Chhan dan a inchen lo viau ang a, hriat dan pawh a dang ang. Calvinism chuan mihring hi chhe lailet der (totally depraved), ama chakna atang chuan Pathian lam thlang thei tawh lo a nihna a zirtir a. Chu chu tunlai mite hian pawm harsa kan ti ta hlawm a ni a. Mihring chuan duhthlanna zalen nei renga kan ngai hi kan kohhran ngei inzirtirna a ni em, tih lo chhût ho ila.
Rev. Lalnghinglova Mihring leh A Nihna (1990)
Hemi chungchangah hian Rev. Lalnghinglova hian thu a khuh lem lo hle. A lehkhabu Synod Publication Board-in 1990 kuma a chhuah Mihring leh A Nihna tih buah chuan, “Pathian lam thuah chuan Pathian duh zawng ti tur leh Pathian ngaiha tha ti tur leh Pathian duhzawnga awm tur chuan Pathian tanpuina tel lo chuan thiltihtheihna a nei si lo a ni. Ama theihnain Pathian a pawh zo tawh lo va, Pathian Thlarau tanpuina azarah Pathian lam lo hawia Pathian Fa lo ni leh thei chu a ni,”(38) a ti mai a ni.
Hei hi a sawi bawk a – “Rinna hi mihring chan a ni e ti mah ila, Thlarau Thianghlim hna thawh nen a inzawm tlat a, Thlarau Thianghlim zarah miin Isua Krista chu a lo ring tih hi sawi dan ber a ni a. Hei hi Krista hna thawh pawh a la ni zel a, chhandamna hi Pathian thilpek a nihzia tilangtu pawh a ni ang.” (95) Mihring chu Thlarau Thianghlim tanpuina avang chauhva Ringtu lo ni ta a nihzia sawiin, “Chanchin Thain Pathian thu dawnga pawm turin a sawm a; Pathian pawm tlak ni tura simna thinlung puttir chu Thlarau Thianghlim hnathawh a ni. Chuti chu a nih avangin Thlarau chu Lalpa leh Nunna petu tih a ni. Nunna a pek hi mihring leh thlai nunna pangngai (Bios) ni lovin, nunna thar, chantuan nunna (Zoe) (Zawe) a ni,” (109) A sawi chhunzawm a, “Pathian thu zirnaa Isua Krista ringtu nun thar, Thlarau Thianghlim zara miin a lo neih, thlarau nun thar sawi nan Grik tawng an hmang chu Zoe(Zawe) a ni. He nun thar (Zoe) hi Thlarau Thianghlim pek a nih avang hian Thlarau Thianghlim chu Nunna petu tih a ni. He nun thar hi ringtuin a lo neih chuan a nunzia chu a lo danglam thin a ni,” (149).
Rev. Lalnghinglova thesis chu, “mihring chu suala tlu tawh, mahni chaknaa Pathian ring thei lo, Thlarau Thianghlimin nunna a pek avanga lo ring thei ta chauh,” tih hi niin a lang a, hei hi ka hriatthiam dan chuan Reformed (Calvinist) tak a ni.
Kum 1976 MSSU Puitling SS Zirlaibu
Rev. Lalnghinglova sawi dan hi kum 1976 MSSU Zirlaibu Rev. Beiseia leh Rev. Lalnghinglova te ziak Chhandamna tih bu khan a thlawp hle bawk a. He zirlaibu phei hi chuan ‘Duhthlanna Sual Bawia Siam’ (bondage of the will) hi a ruhlangin a zirtir a ni: “Sualna thuihruai langsar tak pakhat chu sual bawiah duhthlanna awmtir hi a ni. Sualnain min bawi a, chu chu kan nunah pawh a dikzia kan hre theuh awm e,” (80) “Duhthlanna bawia siamna hian thil pahnih a kawk: (i) thiltih reng rengah sualnain a chawhpawlh. Thil pakhat te mai pawh sualnain a chawhpawlh lohva tih theih a nei lo. Pathian chauh a tha thluanchhuak a ni. Mahni nunah kan hre thei mai awm e. (ii) Kan intidanglam thei lo tih a kawk. Kan duhna chakna mai chuan min tidanglam zo lo. Kan duhna ngei kha tihdanglam ngai chu a ni si a. A intidanglam chawp lo vang. Mahni intihdanglam tum beih chu samzai khata mahni inkhai tum ang a ni ang, tih rual a ni lo. Kan duhthlanna chu vawi khat Pathian hawisanin a awm tawh, amahin a lo kir thei lo. Mihring chu mi sual a lo ni a a. Ama beihna mai chuan chu dinhmun chhia chu a siam tha thei lo. A tira a zalenna bul (original freedom) a hloh ta a, bawi a lo ni ta. Chu duhthlanna sual bawia awm chu Krista chuan min chhuah thei a; amah lawm a, sual sim a, rinna amah pawmtute chu zalenna tak tak changtute an ni.”(85) Rev. Beiseia thu hi a fing hle. ‘Sual sim a, rinnaa amah pawmtute chuan zalenna tak tak an chang ang,” a ti lova, chutiang mite chu Krista chhuah, zalenna changtute an ni, a ti mai a ni. Tunlai mi aiin hmanlai deuha kan mithiamte kha an Calvinist ta zawk em ni le?
Rev. Saiaithanga Thurin Zirna (1989)
            Mizoram Kohhran hruaitu ropui ber zinga mi Rev. Saiaithanga khan a lo ziak fiah leh khawp mai. Kum 1989-a a ziak Thurin Zirna (SPB) phek 27-naah chuan ti hian a ziak: “Tluknaah chuan Pathian anna pawimawh ber thianghlimna kha a bo avangin Pathian anna dang ngaihtuahna rilru leh duhthlannate kha, sual lam hawiin an kal ta vak mai a ni.” Tihian a sawi chhunzawm a, “Thlarau Thianghlim lovin Isua pawm tur khawpa duhna a awm thei lo.” (p. 34).
Kristian Thurin (ATC Lay Theological Library No. 4)
            Mobile Theological School tana 1998-a chhuah Kristian Thurin (ATC) chuan mihring sualna chungchang a sawi hi Mizotawngah chuan a fiah ber a ni hial awm e. “Sualin mihring zawng zawng a fan chhuak vek tih hi Kristiante zirtir dan a ni. Sualah a tluk tawh avangin amahin thil tha a ti thei lo. Piang thar lo mihringin thil tha tam tak a ti theiin a lang. Chung chu khawtlang tana tha, mi tanpuina te, pawl tana thawh te, mihring tihchangkanna hna tha tinreng a ti thei a, chu chu Pathian pawhin a lawm lo lem lo vang. Mihring tih theih lohte chu hengte hi a ni:-
(a)   Pathian dan thianghlimin mihring tih atana a phutte leh Pathianin a pawm theih thil te.
(b)   Pathian hmangaih tura amah leh sual bul tihdanglam.
Hemi awmzia hi Thlarau lam thil tha ti thei lo tihna a ni ber mai – Krista ringtu chu Pathian hrin a ni, ama pianken a ni lo (Joh. 1:13). Pain a hip loh chuan tumah Krista hnenah an kal thei lo (Joh. 6:44). Tupawh thil tisual apiang sual bawih a ni (Joh. 8:34).” Hei baka chiang hi chu beisei a harsa viau awm e.
Rev. Lalsawma, 1999  MSSU Puitling SS Zirlaibu
            ‘Mizo Theologian’ tia chhal ngam Rev. Lalsawma hi ‘strong Calvinist’-a chhiar theih chu ni lo mah se, kum 1999 Puitling SS Zirlaibu a ziah Kristian Thurin Zirna ah khan sual chungchang sawiin Total Depravity a zirtir a, heti hian a sawi, “Sualin mihring dinhmun a tihchhiat dan kawng ruk tarlang ila:-
(a)    Pathian anna a tihmelhem. Mi tumah reng mihring tak tak an tling zo lo va, an
dinhmun dik hloh vek an ni.
(b) Pathian dan tha bawhchhiat vanga tling lo nih inhriatna a awmtir.
(c) Tling lo nih inhriatna chuan chhia leh tha hriatna a hliam a, damlo ang vek an
      ni.
 (d) Pathian leh mihring inkar inzawmna a tichhiain, fa nihna a tihchhiatsak a;    
      mihring leh mihring inhmangaihna a tichhia a, unau inhmangaihna a tibo.
(e) Pathian anna zepui duhthlan zalenna a tichhia a, chin dan tha lo hnuaiah
      bawihah a hruai lut.
(f) Sual chu huat ahnekin, ngaina zawk hial khawpin duhthlanna a hruai bo (134f).

Pu Sawma hian Sual sualzia hi a hmufiahin a lehkhabuah a ziak chiang hle a, suala tlu tawh mihringin duhthlanna thiang leh zalen kan nei tih hi a hnawl chiang hle a ni.

Kristian Theology (Lay Theological Education Book Series No. 12)

            Rev. Dr. H. Vanlalauva leh Rev. Rosiamliana ten kum 2004-a an ziah kum 2007-a an chhut nawn leh Kristian Theology (ATC) tih bu hmun thenkhatah chuan fiah takin hemi chungchâng hi kan hmu bawk a. Phek 67-naah, “Chhandamna chang turin sualin a tihkhawhloh tawh kan duhthlanna hi tihdanglam hmasak phawt a ngai a. Tumahin mahniin kan duhthlanna hi kan tichakin, kan tidanglam ngawt thei tawh lo. Thlarau Thianghlim chauhvin a tichakin, a tidanglam thei. Thlarau Thianghlimin kan duhthlanna tichaka, titharin Lal Isua Lalpa leh Chhandamtuah min pawmtir ta a (I Kor 12:3; Ezek 37:1-14; Tirh. 2:36; Thup. 22:17),” tiin Chhandamnaa Thlarau Thianghlim hnathawh a sawi. Phek 101-ah a sawi chhunzawm a, “Pathian chuan mihring duhthlanna zalen chu a titharin a buatsaih a ni. Pathian khawngaihna dawng thei tur chuan mihring duhthlanna zalen, sualin a tihbuai tawh chu tihthar a ngai a ni, chumi tithartu chu Pathian a ni. Chuta tang chuan Pathian khawngaihna dawng thei turin mihring duhthlanna zalen chu tihthar a lo niin a lo zalên tak tak ta a ni. Mahse khawngaihna dawng turin Pathianin mihring a tur lui lo va, a hneh lâk bawk hek lo. An duhthlanna a titharin chu khawngaihna dawng turin a tanpui a ni.”

Kum 2011 MSSU Puitling SS Zirlaibu
Kum 2011 MSSU Zirlaibu Chhandamna tih bawk Rev. Challianngura ziahah khan mihring nihna chungchang ti hian kan hmu leh a, “Mihringa Thlarau Thianghlim hnathawh dan Kohhran thurinin a sawi a. Chhandamna changtuah a siam, sualzia a hriattir, Isua Krista pawm tura ngenin pawm thei turin a pui a, Felna rah a thawh chhuahsak thin tih te a ni. Rinna chu rin theihna tur pawhin Thlarau Thianghlim hnathawh a ngai zel tho. Rinna siamtu leh tifamkimtu chu Isua a ni tih thu kan hmu (Heb. 12:1). Thlarau Thianghlimah chauh lo chuan Isua hi a rin theih lo vang (I Kor. 12:3). Thlarau chuan mihringte hi Pathian ringtuah a siam chauh ni lovin, a chen chilh a, a hruai zel a; rum sawi hleih theih lohvin a tawngtaisak a, Pathian fa nihtirin, Pathian chu “Ka pa,” tia ko thei turin huaisenna a pe thin a ni (Rom 8:14-26), (135)  Mihring leh a nihna Bible-in a sawite hi hriat chian a pawimawh hle, pawm theih a tul bawk. Nihna sang tak, Pathian anpuia siam a nih avangin Pathian hnaih thei ber a ni a; vaivut atanga siam, dinhmun hniam tak a nih avangin Pathian hlat daih thei a ni bawk. Bawhchhiatna vangin Pathian laka thi, tihnun ngai, mahni inchhandam thei lo a ni(19). Rev. Challianngura leh Rev. Beiseia te pawh hi hemi chungchangah hian an Calvinist renrawn hle mai, a tih theih a ni.




Kum 2013 CKTP Thurin Hrilhfiahna

Tun hnaiah pawh hian kan mithiamten he thu hi an sawi chiang hle tho mai. Kum 2013-a CKTP chhuah Thurin Hrilhfiahna, Rev.Dr. Tlanghmingthanga ziahah khan duhthlanna chungchanga mihring nihna chiang takin a rawn ziak a, Reformed leh hlein ka hria, “Kohhran zirtir dan tlangpuiah chuan tluknaah khan mihringin atira a felna bulpui (original righteousness) a hloh va, Pathian a anna pawh tihkhawloh a ni a, a chhe lailet der a ni. Calvin-a pawhin tluk  hnua mihring chu ‘thatna leh duhawmna pawh nei tawh lo, changpat ang lek’ niin a sawi ve hial a ni. Chuti chung chuan ngaihtuahna fim(reason), chhia leh tha hriatna (conscience), hriatthiamna (understanding), leh duhthlan theihna (will) a la nei a, sualin tikhawlo tawh mah se a chhe vek lo. Pathian hriatna pawh eng emaw chen chu a la nei thei a; mahse, Pathian hnena hawi kir tur leh a duh zawng ti tura chakna erawh a nei tawh lo. Sual chuan mihring a tikhawlo a ni. William Temple-an “Ka duh chuan thil tha ka ti thei teh meuh mai; mahse ka harsatna chu ka duh thin lo a ni” a tih ang deuhin mihring chu sual avangin a khawlo zo tawh a. Sual lam a awn a, sual lam chu a tha lo zawk tih hre chung pawhin a thlang zawk tlat thin”(17,18).

Hemi chungchanga kan Kohhran zirtirna ding tlat nia lang thei chu- Tlukna hnuah khan mihring hian Pathian lam duhna a nei ta lo reng reng a. Vawkin khum nuam tak aia chirhdup a thlang tlat ang hian Pathian lam hawi ai chuan Sual a thlang ta zel a ni. Amahah chuan Pathian lam thlang turin theihna (natural ability) chu la nei mahse, tlûknaa thianghlimna a hloh tawh avangin duhna (moral ability) a nei tawh lo. A thatna leh felnain a zo tawh lo a ni ber e.

Tichuan, kan kohhran hian official taka duhthlanna a zirtirnaah chuan Calvinism hi a pawm ngei a, Arminianism hi a lo zirtir ngai lo zawkin a lang. Mihring leh duhthlanna chungchâng kan han tarlang mai a ni a, a kaihhnawih thildang pawh a awm teuh tih chiang ila. Tuna kan tihlan tum tak chu - thenkhatin kan zirtir ngai loh ang hiala an sawi tak, Reformed thurin pakhat ‘Chhe lai let der’(Total Depravity), ‘Bondage of the Will’ (Duhthlanna Sual Bawiha Awmna) hi Synod hian a lo zirtir thin a ni lawm ni? tiin in ngaihtuahna han chawh thawh ka tum mai a ni e.

Mihring lam tih tur a awm ve ta lo em ni?

Mihring chu kan awl ta thek em ni? Chhandamna chu a lo thlen kan nghak mai em ni? Chu chu paper dangah chhui tham a nih laiin, zawhna thenkhat chhangin tlâng i han kawm thung teh ang.  Chhandamna chungchangah hian eng chen chiah nge duhthlan theihna kan neih? Kan duhthlannaa innghat vek em ni? Hemi chhânna fawr deuh hlek nia ngaih theih pahnih a awm thei awm e:

1.      Mihring chu chhe lailet der a ni a, duh thlang thei a ni lo.
2.      Mihringah hian duhthlanna a awm a, chhandam kan nih leh nih loh chu kan thlan leh thlan loh a ni mai, tuma puih kan ngai lo (min pui thei lo bawk).

Bible leh Kristian zirtirna atangin fimkhur takin han sawi dawn ta ila. Mihring hian duh mah ila kan thlan theih miah loh a awm. Sava anga thlawh theih te, tui chhunga thawk lak theih te hi, duh teh mah ila kan thlang thei lo. Ke ngatin darkar 1 chhunga Aizawl thlen thlak chu chak viau mah ila, kan thlang thei teuh lo. Hemi kawngah chuan duhthlan theihna kan nei miah lo tih kan pawm tlang a ni. Duhthlanna a ni lo.

Amaherawhchu, sual leh that, rin leh rin loh, Isua Krista pawm leh hnawl chungchang chu a dang daih a ni tih a hriat. Mizotawngah ‘duhthlanna’ tih hi tawngkam pahnih inkawp (duh +thlan) a ni a. Thlan leh thlan lovah chuan mihring hian a thlang thei reng. Evi leh Adama sual hmain a thlang thei a, suala an tluk hnuah pawh a thlang thei bawk. Kan duh lam lam hi kan thlang mai a nih hi. Tuman min dal lo. Tha kan tih leh tih lovah (moral decision) thuthlukna kan siam thei a ni.

Amaherawhchu, ‘duh’-ah tak hian harsatna a lo awm ta. Kan duh zawk zawk kan thlan thin avangin, eng nge kan ‘duh’ thin tih chu kan harsatna lai tak a lo ni ta. Kan sualna lai tak chu Pathian duh loh zawng kan duh tlat a, kan duh ngei chu kan thlan thinna lai tak kha a ni. Pathian duhzawng aia mahni duhzawng ‘duh’ a, ‘thlang’ thin kha misual nung tlak lo chu a ni. Hei hi mihring zawng zawng sualna chu a ni – Pathian kan ‘duh’ lo thin hi. Thenkhat chuan, “A duh chu kan duh ve tho alawm, kan nunin a zo lo, a tha thlan turin chakna ka nei lo, kan thlang thei lo a ni…” an ti thin. Hetiang mite hian duh chin chu an nei ve ang, mahse, an nunin a duh ber chu a la ni lo deuh a ni. Uire pa thenkhat mahni pawm lai nupuite then duh miah si lo, nu dang han kuah thuak thuak duh ve tho si, ang deuh hi a ni mai. Pathian duh chin chu an nei, mahse an duh ber a ni lo. An duh ber loh na na na chu an thlang lo mai a ni.

            Kan ‘duh’ chu kan thlan mai avangin kan ‘duh’ kha a pawimawh ta a. Isua Krista thlang tur chuan kan ‘duh’ a ngai ta tlat mai. Hetah tak hian a ni fimkhur ngai chu. Keimahni chakna leh theihna avang liau liau a, Krista hi ‘duh’ theia kan inngai mai a nih chuan chapona chi khat leh chaltlaina chi khat leh kan hriat chian loh vang a ni ngei ang. Pathianin hna thawk hmasa lo se Krista hi kan ‘duh’ thei lovang. Pathianin Chanchin Tha hrilhtu min pe lo se, engtinnge duh pawh kan duh ang? Thlarau Thianghlimin  kan sualzia leh chungpikzia min hriat chiantirin, Krista hriatna kawngah kan rilru min tihvarsak (Thurin VI) lo se, engtin nge kan ‘thlan’ theih ang le? Min pui lo se kan chaknain a zo dawn em ni?

Tichuan, i thlang thei a nia aw, i duh ber kha i thlang thin a ni zawk. Sual kawng kha duhin thlang zel tawh suh. Thlarau tanpuinaa Pathian lam ‘duhna’ i nei a nih chuan, i lo ‘thlang’ dawn nia. Duhna kha Pathian pek che a ni a, thlan kha i tih tur a ni e. Krista ringtu i ni mêk a nih pawhin, i that bik vang ni lova, Pathian Khawngaihna mak tak chuan i duhna ngei mai kha a luhchilh vang a ni tih hriain lawmna thinlung lo nei zual zêl ang che.


                                                                                              *****RE06062015******

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Engtinnge Kristian Nun Nghet kan neih theih ang le?

CHANCHIN THA NIHNA TAK

ISUAA DAMNA