YMA leh Kristianna


                                                                                         - RE Ralte                                                         

   
Zofa zawng zawngin kan chhuan, kan zah leh kan ngaihhlut theuh pawl huap zau ber YMA leh Kristianna inkungkaihna hi thil sawi nuam berte zinga mi a ni ngei ang. Mizoram Governor thin P.R. Kyndiah khan Mizo society nghehzia, tla chhe mai lo tur leh hmasawn zel tura a ngaihna chhan zingah YMA hi a tel a ni. Dik pawh a dikin a rinawm. YMA hi fimkhur taka a kal a, a pawl thiltum leh nihphung hlen chhuak tura memberte an inpek zel chuan Mizo hnam tana rohlu, chenfakawm tak a ni zel dawn. Amaherawhchu, YMA chung chang han sawi vak tur hian he pawla ka tawnhriat a tlem bakah Social Thinker emaw, Social Analysist pawh ka nih lem loh avangin keima dinhmun mila   Kristianna atanga thlirna lam he paper hian a thluk deuh dawn a ni.
YMA lo din chhuah dan leh Kristianna
            YMA leh Kristianna inkungkaih thuk zia chu din an rawt zan 1935 June 3-a inhmu khawmte atang ringawt pawh hian a lang chiang viau awm e. Hemi zan hian Zosap 3, Mizo Pastor 1, Upa 2, Kohhran hotu dang 4,  Pi Zaii Bangla-ah inhmu khawmin pawl din an rel ta a nih kha.[1] YMA hming hmasa Young Lushai Association[2] phuahtu pawh Zosap Rev. David Edward (Zorema pa) a ni a. A tira YLA awm chhan, an hmathlir chu fir tak a ni tih an Dan zamah hian a lang- “Tlangval hovin an hun awlte a tha lama an hmana, an nundante a dik lam leh a hrisel zawnga an neih theihna tura fuihna a ni. Awmdan engkimah Kristian nun dan zuiin Kristian Association angin a awm tur a ni. Isua nungchang ang entir a tum ber a ni. He Association hian inhnialhona te, sawihona te leh lemchan te a ngaihtuah ang. Hriselna lamah infiamna hetiang, Hockey te, Football te, Badminton, etc. te, neih tur a ni ang. Inchhung luma infiamna leh lehkha chhiar turte pawh neih tur a ni ang…YLA thupui ber ‘Kristian nun dan’ ngaisangtu tupawh he pawlah hian an tel thei ang….Zu in chungin tumah YLA hmunah emaw, inkhawmnaah a tel tur a ni lo….Mi nungchang mawi lo leh hram tlahawlhte chu member an ni thei lo….Heng dante hi he pawl thatna leh felna humhalh hlen theih nana siam a ni a, khermei taka hman tur a ni.”[3] Hruaitu hmasate pawh Kohhran mi, rawngbawlnaa inpekna thuk tak tak nei, ram leh hnam hmangaihtu dik tak an ni zel a ni.
            YLA dintute hian he pawl leh Kristianna hi an hmer kawp hneh hle a. Kal hrang theiah an ngai lo niin a lang. Heng hunah hian Kristian an la nih vek loh avangin ringlote hip nan leh Isua Krista la pawm chiah lote pawhin an nunphung aia tha daih Kristian nun dan tha (Christian Social and Ethical Values) an zir ve theihnana an ngaihtuah chhuah a nih hmel a. A nihna takah chuan Chanchintha hrilna hmanrua atan hman an tum niin a hriat.
YMA Nihphung leh Kristianna
            Kum 1954-a Kristian Thalai Pawl  din a nih hma zawng khan Kohhranin YMA a hmuh leh ngaihdan, ni tura a duh dan chu tuna KTP kan hmuh ang hi ni maiin a lang a. Kohhran hnuaia thalai pawl rinawm taka ni turin a duh mai a ni ngei ang. Amaherawhchu, khawtlang leh hnam thil hriat thiamna lamah hmasawnna a lo awm zel a kohhran mal huang chhung hi a lo zim tan ta a ni ang. Hruaituten YMA kalphung leh nih dan an lo duan sa chu a tawk lo tan ta a. Kohhran leh YMA inkarah khi nia han sawi theih mai a lo awm ta a ni.
YLA din tirh atangin Kristian Tlangau-ah YLA chanchin bik ziahna Thubelh tih chhuah ve nghal a ni thin. Mahse chhan eng eng emaw avangin kum 1954-ah chuan Kristian Tlangau-ah chuan Thubelh chu tih chhuah a ni leh ta ngai lo. Hemi chung chang hi Dr. Sangkiman ti hian a sawi, “… Kohhran leh YMA inkarah chuan ‘khi’ a lo awm a, chu ‘khi’ chu a zau tial tial a, a tawpah chuan Kohhran leh YMA chu an inla hrang ta nge nge a ni. A lan danin heng hun lai atang chauh hian a ni YMA hian ‘social organization’ anga hma laa, Mizo zawng zawngte lenna tura ke a pen tan chauh ni! Kohhran leh YMA inkar khikna chhan hi thil dang tam tak bakah kum 1946 a ‘political party’ a lo din kha niin a lang. Tin, kohhran thununna atang talchhuah hrim hrim duhnate pawh awm niin a lang bawk.”[4]
            A tawngkamah ‘khi’ tih hmang mah se ‘inhmelma’ tihna anga ngaih tur a ni lovang. Khawtlang nun leh nunphung lo inthlak danglam zelah a hrang deuha kal a tulna chin a lo awm taah ngai ila a dikin a rinawm. A dintu kohhran (Presbyterian) nen thiltih leh hmalaknaah tunhma angin kalkawp ta lo mah se, Kristianna leh YMA chu inhnerem tak leh induhtawn takin a kalkawp zel tih YMA hmalakna zawng zawng thlirin chiang takin a lang.
            A din hmasatuten mihring tihchangkanna leh thiltha inzirtirna hmanrua pangngai mai atana an din ni mah se, YMA chuan hnam thil a kalpui thuk tan viau a, politics rawng a kai fo thin bawk a. R. Vanlawma hian a zep lo hle, “Y.M.A. hi sakhaw lam puitu leh Social lam thil atana din ni mah sela, pawl dang engmah ding la awm hek lo, politics lam hawi lek lek te hi a chhungah chuan sawi loh theih loh a ni a…..Y.M.A. chu Political Party bul lo intan chhuahna pawimawh tak a lo ni ta a ni,” a ti.[5] Kum 1920 vel atang politics rilru piang tawh chuan pawl awm chhun YMA chu a theih ang anga remchanga hman a tum chho reng a, hruaitu thenkhat chuan an hmang tangkai viau reng a ni awm e. Kum 1946-ah phei chuan Sap-ho beih dan turte ngaihtuahin, ruahmanna pawh an siam hial a.[6] Chanchintha Dak, Kohhran nena tangduna an beih, hlawhtling em em pawh, Kohhran lam tum dan leh duh dan chu a eng pawh chu ni se, YMA hotute lam chuan an lo tum ve zawk chu ‘Greater Mizoram’ a ni.[7] Chanchintha Dak movement rawt chhuaktu kha Kohhran ni lovin YMA a ni zawk a, an vei ber chu hnam inpumkhatna lam a ni.
            Tin, Kohhran malin a ta neihna atangin YMA chuan tal chhuah a duh ve ta deuh pawh a ni mai thei. Hei hi thil tul tak niin a lang. Kohhran pakhat ringawt chuan Mizo zawng zawng a huap zawh loh zia a chiang telh telh a, Mizo zawng zawng tan member nih phal ni mah se Kohhran pawl dang leh pawl chhuak tan chuan tlangnel famkim a har ang. Chik miten kum 1950 hmalamah chuan  YMA-ah Mizo mi tin tan hmun awmin a lang lo, an ti. Hei hi Mizoram Baptist Kohhran-in a delh chhim lama YMA a ding tlai em em hian a tilang. Kum 1974-ah khan Lunglei Sub. Hqrs an hawng chauh a ni. Hmar lamah pawh Presbyterian kohhran chhunga lawi lote tan chep deuha inhriatna a awm a ni mai thei.
            Tichuan, YMA lo thang zel chuan a dintute lo hmathlir hmasa ‘sakhaw pawl’ (religious organization) ang deuh thaw a kal chu a than san a, ram leh hnam hmasawn zelna turin (a thawh chhuahna atan a dintute thiltum Kristian nun dan tha hmaih si lovin) ‘khawtlang huapzo pawl’ (social organization) a lo ni ta a ni. Hei hi a nih dan tur fel zawk leh fuh zawk a nih ngei a rinawm.
YMA Constitution leh Kristianna
            YMA hi Kristian pawl a ni lo tih hi vawiina kan sawi dan chiang tak a ni a.[8] Hei hi India secularism dinhmun atanga thlir pawhin a pawimawh a. YMA lo indin tan dan leh a memberte kan Kristian em avang hian kan ngai Kristian hle thung a ni. He kan ngaihdan hi thil lawmawm a ni lo thei lo. Amaherawhchu, Kristian lova puh tum takin kan constitution hi han zir chiang ila, thui tak kan kal theih ka ring. Kan thuvawn, ‘Tanpui ngaite tanpui,’ te, kan thiltum leh dinchhan, ‘hunawl hman that,’ ‘Zofate hmasawnna ngaihtuah,’ tih te hi Kristianna atang lo pawhin hlen chhuah tum theih a ni. ‘Kristian nundan tha ngaihsan,’ tih lai tak hi a Kristianna lai tak chu a ni deuh mai a. Hei pawh hi Kristianna pawh vak lem loh pawhin a zawm ve mai theih ang. Thiltum leh dinchhan 3-na hian Kristian sakhua leh rawngbawlna a sawi chuang lova, Kristianna-in nun dan tha a zirtir thin khawtlang leh mimal nuna nundan tha (ethical an­­d social values) kha a sawi mai niin ka ngai. Mahatma Gandhi pawh khan Kristian nun dan tha chu a ngaisang hle a ni awm e. Mahse, amah leh a thiltih dante chu a Kristian em em chuang lo a ni.
            YMA Thuthlung 10 leh YMA memberte kaihhruaina list-ah hian Kristian tih a lang lo a. Thuthlung No. 10 phei chuan ‘YMA member ka nih avangin, Mizo hnam mawina leh YMA thianghlimna puangchhuaktu ni turin, ka nunphungah ka fimkhur reng tur a ni,’ a ti mai.  Kristianna leh Kohhran a ri pha lo a ni. Memberte nih tum tur No. 6-ah chuan ‘Sakhaw zah thiam mi nih a tum tur a ni,’ tih hi a hnaih ber kan hmuh chu a ni ta mai awm e. Tin, ‘Zofate hmasawnna ngaihtuah’ tih leh kum puan, ‘Ram leh Hnam humhalh’ tih te hi Christian theology pumpui atang thlir chuan a zim deuh mah mah a, amaherawhchu, a Kristian lo em mai tia hnawl theih erawh chu a ni bik hauh si lovang.
            Tichuan, tunlaia kan YMA chu Mizo hnam leh khawtlang a nawm a, hma a sawn zel theihna tura tan latu pawl, Mizo zawng zawng huapzo tlawmngai pawl a ni a. Politics rawng kai lo ni mah se a tul chuan hnam politics khawih a hreh ngai lo. YMA chuan Kristian sakhua a ngaihluin a zah hle a; Kristian nundan tha (ethical values) hi pawl leh memberte tan a duh tawk a, chawisan a tum bawk. Chutih rualin Kristian pawl a ni lova, Kristianna tih darh zau zel leh tih ngheh zel hi a tum a ni lo. YMA chuan ram, hnam leh khawtlang tan Kristianna hi hman tangkai a tum mai zawk niin a lang. Hei hi a tira an din dan leh tunlaia kan neih tak danglamna tak chu a ni.
YMA-in Kristianna a mamawhna
            YMA rawngbawlnaah hian thil pahnih kal kawp tlat a awm. Chu chu tlawmngaihna (chhiatni-thatnia tanpui ngai tanpui) leh hnam hmasawnna atana thawh a ni. Ram leh hnam tana thawh vung lamah hian kan thawm a lian telh telh a, tlawmngaihna (miten fuh lem lo taka YMA ta bik emaw an tih hial) lamah hian hmasawn a har hle thung. Zofate hmasawnna ngaihtuahna kawng hi chu kan zawh zel ang a, kan lut thuk tial tial dawn pawh a ni mai thei. He thil hi chu sawi ngai lovin hnam rilru hian a chhem alh nasa telh telh dawn chauh niin a lang. Amaherawhchu, tlawmngaihna dik tak- lusunte hnem, natna tuarte enkawl, mite hmuh phak leh hmuh phak lohva tanpui ngaite tanpui, rethei zawkte tana hlawh phut miah lova inpekna, mite an him nana nun hial pawh chan ngamna nun hi a par vul zelin kan ring em? Engin nge chhem alh ta ang?
            Kan pi leh pute khan an pian phung rengah tlawmngaihna kha an neih mai, an pianpui nia  kan ngaih chuan ngaihdan mak tak a nih ka ring. Mizo tlawmngaihna duhawm leh ropui tak kha mamawhna, inzirtirna leh inchawimawi thiamna vanga thang duang a ni zawk. Sa leh ral, nat leh satah tu tan pawh thenawmte/khawtlang tanpuina lovin mahnia hmachhawn theih a ni lo. Chutiang a nih avang chuan an inzirtirna hmun ber Zawlbuk institution chuan fiah tak leh nghet taka zirtirin a train a; nu leh pa leh chhungkua pawhin Zawlbuk chu an ngam tlat loh avangin chu zirtirna leh phutna force chu a na em em a ni.
Tin, tlawmngaihna an chawisang (promote) thiam a, an ngaihlu thiam a, lawmman pawh an pe thiam thin. Historian B. Lalthlangliana chuan, “A dik tak chuan Mizo hnahthlak ram hrang hranga chengte zingah aiin, Mizoram kan tih tak bik, Sailo lal hnuaia awm thinte zingah Tlawmngaihna hi a nasa bik a, an nei tam bawk a, a par vul a ni ti ila, kan sawi sual kher lovang. Chung zawng zawng chu Zawlbuk an hmuchhuak a, Nopui an chher thiam kha ni ngeiin a lang,” a ti hial a ni. [9] Pi leh pute hunah kha chuan tumah tlawmngaihna mamawh lo khawpa awm thei bik leh thiltithei bik an awm lo. An eizawnna, khawtlang nun leh changkannain chu tlawmngaihna chu a mamawh a, an inzirtir a, an phut a, an chawimawi bawk a. Chuvang chuan he nun duhawm tak hian par duhawm tak a chhuah a nih kha.
            Vawiin dinhmun hi a dang ta hle mai. Sa leh ral hlauhawm a awm tawh lo va, nat leh satah sum nei tan chuan Doctor thiam ber ber leh nurse fel ber berte thiamna lei theih a ni tawh a, kan thalai rilru hawi var deuhten mahni khuaa dam chhung hun hman aiin khawpui zawka awm theih an tum vek tawh a, thangthar mi tam takin ethnic nationalism aiin global culture an phurpui tawh zawk a ni. Thenawmte mamawhna a tlem sawt hle a, midangte nena inmamawh tawnna (communitarianism) aiin mahni inngaihpawimawhna (individualism) a lian telh telh thung. Nu leh pa, mahni fate tlawmngaihna nun zirtir a, mitthi lumen tlaivar tura tirlui duh leh ngam kan awm tawh meuh lo, a tih theih. Kan eizawnna leh nunphung mai bakah kan thil ngaihhlut zawng lo danglam ta avang hian kan inzirtirna force te chu a na zo tawh lo fo a, inphut deuh pawh ni ila kan phutnate chu an milen san mai mai tawh a nih hi. Hetiang hi kan dinhmun a nih tawh avangin engin nge tlawmngaihna chu chhawm nung zel anga, engtin nge tlawmngaihna thlarauvah chuan kan khah theih ang? Vladimir Lenin leh Joseph Stalin chuan Russian ho zingah Communism tilar turin Marxist ideology an nei a, Adolf Hitler-an German ho tan Nazism, BJP-in Hindutva a nei bawk, YMA hian tlawmngaihna nun vawng nung zel turin eng ideology/philosophy nge kan neih le?
            Rilrua chhanna lo lang nghal chu hnam rilru (nationalism) leh Kristianna hi a ni. Hnam rilru hi chuan a haw haw zawngin min hruai thui thei viau chuan a rin theih ang a. Mahse, thinlung atanga chhuak tlawmngaihna dik tak erawh chuan min pe tha-in ka ring lo. Nationalism movement chak tak chuan mimal chanvote hi a namnul zawk thin. Tun leh nakin hun, Mizote material culture (eizawnna leh nunphung) danglam sawt taka tlawmngaihna a vul zel theihna tur chuan YMA hian Kristianna bawk hi a mamawh leh chu niin ka hria.
Tlawmngaihna hi ideology emaw, philosophy chi khat emaw anga ngaih ve theihna chin a awm tho a. Mahse, amah chauha a awm chuan a hil mai dawn a ni. Hman lai pawhin mamawhna, zirtirna leh chawimawina-in a chhem alh a ni tih ka sawi tawh a. Mizote khawvel tharah heng chhem alhtute hi a lo zuai tak si-ah chuan a dang a awm a tul ta. Kei chuan chu kan thil mamawh chu min pe turin a tir atanga YMA nihnaa lo bet tlat Kristianna lo chu ka hmu thiam ta lo a ni.
Kristianna awm lovin Tlawmngaihna a awm thei lo, ka tihna a ni lova, Mizo khawtlanga tlawmngaihna a par vul zel theihna tur chuan Kristian inzirtirna- mahni inphata nitina Kraws put te, mahni inhmangaih anga vengte hmangaih te, phut let nei lova rawngbawl tura chhandam te, sual simna, etc., zawng zawng hi Kohhran nena inngheng riala inzirtir zel hi beiseina awm hnaivai ber a ni ta, ka tihna a ni zawk. A awmchhun pawh a ni mai thei. Pathian Thu atanga kan tih loh chuan he Tlawmngaihna hian Zofate min tinsan thei tak tak mai ang tih a hlauhawm a ni. Thenkhat chuan Mizo Tlawmngaihna kan chhuan leh chawi lar tak pawh hi 1950 vel Mizo rilru leh Kristianna inhnek fuh lai tak khan a vul nasa ber e, an ti hial a ni.
Chu Kristian tlawmngaihna chu hmanlai Mizo (Kristian hma) tlawmngaihna nen a dang deuh ang a, mahse a rah erawh chu a duhawm ve ve thung ang. C. Vanlallawman hemi chung chang hi a sawi fiah hle.[10] Mizo Kristian tlawmngaihnaah chuan thil tihtirtu ber chu chhung lama Krista rilru a ni tawh ang a, a khalhtu chu ‘hmangaihna thlarau’ a ni dawn a ni. Chu Mizo Kristian tlawmngaihna chu eng lai pawhin, khawii hmunah pawh a par chhuak thei a. Chu Kristian tlawmngaihnain a tum ber chu ‘Pathian ropuina’ a ni a. Tha leh tha lo, hlu leh hlu lo tehna ber chu ‘khawtlang rilru’ ni mai lovin, Bible-Pathian Thu a ni. He tlawmngaihna hi chu khawtlang mamawhna, zawlbuk inzirtirna, inchawimawi thiamna leh inbeiseitawnna te kal pelin chatuan Pathian atangin a rawn chhuak zawk a ni.
Hmanlai Mizo tlawmngaihna pangngai chu a khawthlir a tawi a, a beisei ang thil a hmuh lohvin beidawnna, hnualna leh kehchhiatna a thleng hma hle. Khuangchera meuh pawh kha an lal Lianphungan a beisei ang nopui a pek loh avangin Serhmun Sailianpuia khuaah a pem daih a ni awm e.[11] Mizo Kristian tlawmngaihnaah erawh chuan lawmman a thlir a hla a, hun tawp lam thil a nih ruih avangin dawhtheihna a nasa a, innghahna thuk tak a neih bawk avangin a chhel a, a tlawmngaih chhan ber pawh midangte mamawhna vang emaw, Mizo a nih vang emaw, ni mai lovin Pathian hmangaihna chhan letna a ni .
Mizo Kristian tlawmngaihna ka tih hi thil awm thar tur pawh a ni lova, mi tam takin an nunpui sa reng a ni a. Mizo tlawmngaihna pangngai kha chu a chhem alhtu a tlakbal zel avangin Mizo Kristian tlawmngaihna hi kan beisei theih chhun chu a ni tawh a. Hei hi tinunga, chawilar tur hian YMA hian Kristianna a mamawh a ni. Hemi kawngah hian YMA hi maltan lovin tanpui tur tha tak thlarau lam pawl Kohhran a lo awm bawk nen, Mizo hnam leh khawtlang tan a thawk sauh sauh thei a ni.
YMA, Kristiannain a mamawhna
            YMA-in Kristianna a mamawh a nih chuan Kristianna pawhin YMA hi a mamawhna a sang hle a ni tih hi hmaih chi a ni lovang.             Tunah hian YMA hi awm ta lo thut se Mizo Kohhran hruaitute chu an khua a har hlein a rinawm a ni. Kohhran bil tana tih rem chiah lo khawtlang hmalakna tur tul leh loh theih lohte YMA hian a hmachhawn tha em em a. Mizo mipui min khai rual a, min fuih a, min hruai a ni. Chung chu YMA member, Kohhran member ni deuh vek tho ten inrem fel takin an thawk chhuak thin.
            YMA din hma khan Mizoram chu harhna vawi 4-in a tuam hman a.[12] Heng harhnate hian rah tha tak tak chhuah mah se, ze nawi tak tak nena rawn thleng a ni thin. Mizo kohhran chhangchhiatna lai tak a nihna chin a awm. Pathian Thu buaipui danah thlarau lam uar luatah a lei hrut zawnga kal hlamchhiah a ni fo thin. Thlarau lam ze nawi tinreng avangin tlangtin an buai a ni ber, an ti. Kohhran hruaitute lu pawh a hai a ni ang ‘Khawtlang Tihthat’ (Social Development) tih thupuia neiin YMA an din hma lawk May 29- 2 June, 1935 chhung khan Aizawlah rawngbawltu 200 rualin Seminar an nei hep hep mai a ni. An thupui thler sin lehzual pawh – Hnathawh Ropuizia, Hmeichhe Ropuizia, tih leh Sakhaw Tihthat, te an ni.[13] Kohhran hruaitu hmasate hmathlir leh Pathian Thu kalpui dan lo ril zia hi mak tak a ni. Vawiin thleng pawha Thlarau Mi tam takin an man thiam hleih theih loh ‘Kristianna hi van lam hawi chauh ni lovin lei nun, khawtlang nun luhchilh zawnga kalpui,’ tur a nih zia hriatna avangin khawtlanga Kristianna hmel lanna (social face of Christianity) atan mission rilru thar neiin YLA kha an lo din ti ila kan sawi sual lovang.
            Mi tam zawkin Kohhran tih tur leh Kristian mission (tih tur hna) kan hmuh dan ber chu Camping, Crusade neiha intihhlim, lam ho dup dup, piangthar lote vei, ringlote hnena Chanchintha hril, te hi a ni. Hengte hi kan ngaisang a, a Kristian bik riau pawhin kan hre thin. An hlutna hi hmaih chi a ni lo va, Kristian tumahin an hlamchhiahin an ngainep thei lovang. Amaherawhchu, hengte hian Kristian mission-ah hian a short-cut zawnna zia a pawl thei hial a ni. Kristian mission chu kan nun pumpui siam that a ni. Mihring pumpui siam thar hi a ni mai. Chu chu Pathian mission a ni a, chutah chuan ringtute an tel a ni. Chuvangin harhna, pian thar leh missionary intirh ringawtah hian Kristian mission hi a kim lova, Mission chu huapzo (holistic) a ni tur a ni ang. Chu Huapzo (holistic) missionah chuan tawngkaa Chanchintha inhrilh (Evangelism) leh Khawtlang nun siam tha zawnga thawh hi a lo awm ta a. Chanchintha hi tawngkaa puan a, nuna lan chhuahtir bawk chi a ni.
            He holistic mission hi Kohhran programme-in a thawk seng lova, a hlen chhuahnaah Kohhran miten an beisei dan nena inhmeh lo deuh pawh a lo awm thei ang. Chutiang thawk chhuak tur chuan Mizo khawtlang nunah YMA hi a pawimawh em em a ni. Tin, kan ramah Kohhran pawl pakhat chauh a awm loh avangin Kristian zawng zawng khaikhawmtu pawl, mi zawng zawng huap, Kristian rawngbawlna pumpui tihhlawhtlin zawnga tan la tur kan mamawh  bawk. Hemi kawngah hian YMA chuan hma nasa takin a la tawh thin- Ruihhlo Do te, Nungcha Humhalh te, Intodelh te, Kut hnathawh uar, Zirna uar,Khawtlang Nun Siam that, tih thupuite hi Kristian missionin a huam Mizoten YMA kaltlanga kan thawh a ni. Hma lakna tur tam tak a la awm thei ang. Tichuan, Kristianna chuan he khawvela a hna (mission) hlen chhuak turin Mizo society bikah YMA hi a mamawh hle a ni tih a lang chiang a ni.



YMA leh Kristianna a inthen loh nan
            Hun lo awm zel turah YMA leh Kristianna a kal kawp that theihnan hengte hi a tul ngeiin a rinawm:
1.      YMA original kha theihnghilh ngai lo ila. YMA leh Kristianna a kalkawp tha hle rih hi a lawmawm hle mai. Amaherawhchu, kan nihphung leh kal mek dan kan thlir chuan Kristianna dah pawn duhna a lian telh telh anga hlauhthawn theih a ni. A tira Kristian Association anga awm tura an din kha tunah chuan social orgnisation pangngai a ni ta a. Kristianna a sawi tel dan pawh thunei (authoritative) lam ni lovin kaihruaitu pakhat ang a ni ta chauh mai. Hei hi kan kalphung atan a tul a nih pawhin min hringtu thlarau kha i theihnghilh lovang u.
2.      YMA hi Kohhran zah thiam takin kal zel se. YMA hi a chak tawh em avangin a chang chuan hruaitu leh member thenkhat Kohhran han tawng deuh ta mai pawh an awm hial thin. Thil tul lo tak a ni ngei ang. YMA hi Kohhrana a intukluh thiam hi a hniamna leh nepna a ni lova, a ropuina zawk a ni. Kohhran pawhin YMA namnul mai lova, a zai a ngaihthiam chuan finna thil a ni zawk ngei ang.
3.      YMA hruaitu atan Kristian nuna entawn tlakte thlan hram hram ni se. Branch thenkhatah  YMA hruaitu lam hi KTP leh Kohhrana a thlarau lam tuipui lutuk lem lo, mi tha ve si, an nih duh viau mai a. Hruaitu chanvo insem thiam hi a pawimawh em em laiin, memberte pawh hian YMA hruaitu kan thlanin ‘Pathian tih mi’ tih lam hi kan ngai pawimawh lem lo thin. Hmun tam takah indaihlohna avangin inbel luih deuh pawh a tul fo tih chu a hriat a. A tupawhin hi hruaitu atana min thlang a nih chuan, min beiseina leh kan nih dan tur hriain YMA nena inhmeh lo kan nuna awm te thlauh thlak kan zir a tul ang. YMA-ah hian piangthar zel ila tha mai tur.   YMA thuvawn, thuthlung leh memberte kaihhruaina ngaihsak lem lo YMA hruaitu, mahni duhdan zawng leh boruak awmdan a zira YMA kaihhruai mai pawh awm thei a ni. Ruihtheih, thatchhiat leh sum leh paia duhamna kawng zawh leh YMA hi thil inhmeh lo berte zinga mi a ni. YMA hruaitu heng kawnga fihlim lo an awm palh a nih chuan YMA hmelma ang hialah kei chuan ka ngai.
4.      YMA hna leh rawngbawlna hi Kohhranin thlahthlam ngai lo se. Kohhrana inhmang tak thenkhat (an tam lo) hi rin aiin khawtlang-ah tlawmngaihna an lantir thiam tawk lo emaw, thatchhe rawng kai emaw an ni fo mai bawk a. Kawng danga an buai vang emaw, midang kuta an dah vang emaw a ni thei ang a, an taimak tawk loh vang emaw, an chak lohna lai a ni thei bawk ang. Kristian dik tak chuan YMA tlawmngaihna rawngbawlna hi ngaihthah a, hlamchhiah chi a ni lo. Kristian thalai YMA –a tlawmngaihna lo par chhuak thina tel ve ngai lo, ngaihthahna hial lo nei thin kan awm palh a nih chuan Kristianna a hre chiang lo hle a, a duh chinah a rek bung ve mai a ni. Sim tur sual a tling pha hialin a lang. Kristianna hi mahni duhzawng leh tuizawng buaipuia inlakhran nun a ni lova, he khawvela mite tana malsawmna ni tura mahni inphat nun a ni.
5.      YMA hi Mizote thlarau nunah zial tel tlat ni se. ‘YMA hi piantharpuia, Kristianpui tur,’ ka tihna lam a ni. Mizo tawh phawt piantharna-ah chuan tlawmngaihna tel zel sela, YMA-in chu chu khel rawh se. Chu chu Zofa zawng zawng tana thil duhawm ber a ni ang. YMA hi hmuh Pathian tur, ka tihna chu a ni lo. Kan programte hi piangtharte tlangnelna turin duang thiam zel ila. Kan function leh thiltih hrang hrangah hian Kohhran thalai programa kan tih duh loh tur a tam thei riau thin. YMA hi sakhaw pawl (religious organization) a nih loh chu a chiang a, zau deuh pawh a tha. Amaherawhchu, thlarau lama inserh thianghlim tum tak thalai tana tel tinuam lo rawih khawp thil hi kan program velah hian a tam ta deuh a ni thei ang em? Kan nula leh tlangval duhtui thenkhat leh nu leh pa strict deuhte ngampat hleihtheih lohna thil ti thin kan nih chuan YMA hriselna atan a tha ber ang em? tih kan inzawh thiam a tha ang.
Hruaitu lamin Kristian nun dan tha an ngaihpawimawh tawk loh chuan a huau huau zawnga kal chu mipui hip dan tha tak a nih miau avangin kalphung an inher rem ve mai thin a ni awm e. YMA hian thiltih nikhuaa kal tam leh haw haw tam lam buaipui ber lovin thang thar sakhaw mi tak te a hip thiam a tul tak zet. YMA hi a fimkhur a tulzia sawiin YMA hruaitu hlun leh Vanglaini Editor, K. Sapdanga chuan, “…thalai hawi zau zawkten min tinsan pheuh pheuh ang a, a hawklak zual nen kan la hawhaw vel mai mai palh thei. Thawk tha fea kan inngaih laiin, member hmatawnga kan neihte hi mual letliamah fiamthu thawhna tawk lek an ni ang tih a hlauhawm,”[14] tiin YMA kum 75 piah lama a awm dan tur a thlir lawk a, sapatal ringawt a theih loh zia a hmu chiang hlein ka hria.
6.      YMA hi a chakna leh thiltihtheihna avanga inchhuang mai lovin, mahni inenfiah zel chungin hma sawn se. Mizo pawl lian ber hi a chakin thil a ti thei hle tih kan hria. Central YMA level-ah phei chuan hruaitu nih duhawm tham a ni tawh a. Mi thenkhat chuan YMA rawngbawlna vanga chan aiin YMA hi nasa takin an hlawkpui tawh zawk a ni. Pawlin zahawmna leh thiltihtheihna a ken chuan hman sual a awlna pawh a sang thuai thin. Lord Acton chuan, “Thiltihtheihna chuan a ei chhia a, thiltitheihna pumhlum chuan a pumin a ei chhe mai a ni,” (Power corrupts, absolute power corrupts absolutely) a ti. Mahni inenfiah (self-reflection) leh mahni insawisel (self-criticism) hi YMA kal zelna atan hlamchhiah theih a ni lovang.
Tlangkawmna          
YMA hian a thiltum, thuvawn leh thupui tihhlawhtling turin tan la zual zel sela, Kristianna vawngtu zawk nia kan ngaih Kohhran pawh Kristian nun dik tak ngaihsanna lamah harh zel bawk sela YMA leh Kristianna chu a inhmu rem zel ang. YMA-in a hringtu Kohhran chu (eng pawl pawh) a nu leh pa a nih ang ngeiin zahin bel thiam zel sela. Tin, Kohhran pawhin a fa indang ti tuai tawh YMA, thiltithei tak chu duatin enkawl thiam zel sela rah tha lehzual a chhuah zel ang. A tawpkhawka a hlawkna teltu chu Zofa zawng zawng kan ni tih a chiang a ni.                                                           
                                                           

      ___RE171011___


[1] Midang pawh an tela rin a ni, mahse hriat an ni rih lo.
[2] October 7, 1947-ah YMA tia thlak a ni.
[3] C. Vanlallawma, YMA History (Aizawl: Central YMA, 1998), 9.
[4] Dr. Sangkima, “Young Mizo Association Thlirletna,” YMA Chanchinbu, September 1997, p. 4,5.
[5] R.Vanlawma, Ka Ram leh Kei (Aizawl: Zalen Publishing House), 120,121.
[6] Dr. Sangkima, ibid., 5.
[7] R. Vanlawma, ibid., 115f.
[8] Michael Walzer, “Civil Society, State and the Tribal Society: A case study on Young Mizo Association, Mizoram.” www. dalitandtribe.wordpress.com/tag/young-mizo-association
[9] B. Lalthangliana, “Tlawmngaihna,” YMA Chanchinbu, November 1991, 32
[10] C. Vanlallawma, Hringlang Tlang, (Aizawl: Gosen Press, 1998),12f.
[11] K. Zawla, Mizo Pi Pute leh An Thlahte Chanchin, (Aizawl: Gosen Press, 1989), 225f.
[12] 1906, 1913, 1918, 1929/1930.
[13] C. Vanlallawma, YMA History (Aizawl: Central YMA, 1998), 7.
[14] K. Sapdanga, “YMA Beyond 75 Years,” Zawlbuk : CYMA Platinum Jubilee(1935-2010) Souvenir (Aizawl: CYMA, 2010), 80.

Comments

Post a Comment

Popular posts from this blog

Engtinnge Kristian Nun Nghet kan neih theih ang le?

CHANCHIN THA NIHNA TAK

ISUAA DAMNA