𝐀𝐓𝐇𝐄𝐈𝐒𝐓 𝐑𝐈𝐂𝐇𝐀𝐑𝐃 𝐃𝐀𝐖𝐊𝐈𝐍𝐒-𝐀𝐍 𝐀 𝐌𝐀𝐖𝐍𝐆 𝐀 𝐇𝐋𝐈𝐌 𝐋𝐄𝐇 𝐓𝐀 𝐄𝐌 𝐍𝐈?
Tunlai
khawvela Atheist (Pathian hnawltu) lar ber leh tawng chaltlai ber tih theih
Oxford Professor Richard Dawkins chuan hmanni lawk khan interview-ah thu mak
angreng tak a sawi chhuak leh ta tlat mai. Pathiana rinna nghah leh sakhaw thil
han hnuaichhiah tum nasa viau thin mah se Pathian hi mihring tawnhriat leh
ngaihtuahna nihphunga inthlung nghet tak a nih avang ni ngei tur a nia, hnawl
mai chu harsa fat fat tak a ni. Pathian awm ringtute hi chuan mihring nihpung
pangngai angin an kal mai a, kawng dang zawn phet tumtute hi an inpal hnawk
thin zawk a ni. Tunah pawh hian a mualpho chhiava emaw tih theih a ni ta tlat.
𝐀 𝐫𝐢𝐥𝐫𝐮 𝐚 𝐭𝐡𝐥𝐚𝐤 𝐡𝐫𝐞𝐭
Tunhma deuh kha chuan ‘Eng tin nge Pathian awm a rin theih ang?’ tih zawhna a dawnin, Richard Dawkins hian, ‘Isua hi lo kal leh ta se’, tih te, ‘Vanah hian aw lian, thum leh ring takin “Pathian ka ni e,” rawn ti ruah ruah mai se Pathian a awm ngei chu ka ring ve mai thei e,’ tiin a lo chhang tawh thin. Mahse tunah chuan heng thil zawng zawng pawh hi lo thleng ta se, Pathian awm a rin theih loh tur thu a sawi leh ta tlat mai. “Chhum chungah khian rawn langin van angel rual zawng zawngte nen rawn inlar mah se awih harsa ka ti dawn tlat, thil hmuh sual (hallucination) emaw, David Copperfield te ang magician thiltih(trick) emaw a ni thei dawn tlat!” a ti nia! Vanramah han dah mah ila a la ring thei dawn chuang lo a ni awm e!
A zawt tupa pawhin a duh khirh ve leh zel a. “Tunah hian he kan awmna room atang hian chhuak ta ila, vanah khian tawng tam taka chhiar theihin ‘Pathian ka ni e, mi ring rawh u,’ tiin arsite khi lo inrem thap mai sela i rin phah ang em?” a’n ti chhunzawm a. Dawkins chuan, “Chutiang thil pawh chu lo thleng tehreng se ka rin phah chuang lovang. Keini aia hriatna leh thiamnaa sang fe khawvel danga mi Aliens-te thiltih a ni thei dawn a,” a la ti cheu nia! “… Aaa, engmah hian Pathian awm hi min rintir theih ka ring lo a ni,” a ti tawp mai. Richard Dawkins te angin Pathian awm an rin duh loh chhan chu an rin duh loh vang a ni mai tih a chiang. A awihawm leh awihawm loh lam pawh a ni lo. Tawngkam danga sawi chuan ‘epistemic problem’ a nei a ni ber e.
𝐄𝐩𝐢𝐬𝐭𝐞𝐦𝐨𝐥𝐨𝐠𝐲
Han chekngel tak tak chuan nunphung pangngaia ‘hria’ kan intih zawng zawng hi kan hriat tak tak leh tak tak loh sawi buai theih deuh vek a ni a. Hriatna dik, mi tupawhin kan pawm tlan, sawi buai theih miah loh, ding reng tur ang chi phei chi chu vang tak a ni. Chumi tehfung atang chuan ‘Naktukah ni a lo chhuak leh dawn,’ tih te chu hriatna dik a ni lem lo. A chhan pawh a chhuah leh chhuah loh tur tuman kan hre lo. Chuti taka fira hriatna kan buaipui dawn chuan ‘2+2= 4’ tih ang chi bak hi hriatna han tih ngam tur a vang khawp mai. Mihringte hi sakhaw thilah chauh lo pawh ‘hriatna’ ni lovin rinnain kan nung a ni ber zawk. Hetiang hriatna chungchang zir velna hi ‘epistemology’ an ti a. Richard Dawkins pawh khian ‘epistemological issue’ a nei a ni a, hria nih a tum dan a chiang lo a ni.
Father
of Modern Philosophy an tih thin Rene Descartes khan a han duh tui mai mai
khawp a. Hriatna dik, tuma sel zawh loh khawpa chiang, mi zawng zawngin an pawm
tlan tur khawpa fiah, rinhlelh theih dan awm miah lo hriatna a han zawng ta a.
A vang khawp mai. Ani chuan a chunga kan sawi mek ‘2+2=4’ pawh khi a pawm zo
lo. A chhan pawh, “Ramhuaiin kan rilruah min bumin min hriat sual tir thei,” a
ti hial a ni. Chuti taka a uluk hnu chuan hriatna a duh ang tak chu hmu chhuak
tain a inngai a, “Hria nia ka inhriat zawng zawng pawh hi dik lo palh thei leh
hnawl theih a ni vek, chiang tawpkhawk a ni lo vek, mahse ka hnawl tih chu
hnawl theih a ni tlat lo. A hnawltu, a ngaihtuahna hmangtu hi chu ka awm ngei a
ni. Hei hi hriatna chiang hmasa ber chu a ni,” tiin ‘I think, therefore, I
exist,” (Ngaihtuahna ka hman avangin kei hi chu ka awm a ni tih a chiang)
‘Cogito ergo Sum’ a ti chhuak ta a ni. Chumi hriatna chiang a\ang chuan hriatna
bul a tan thei ta a ni.
𝐑𝐢𝐧𝐧𝐚 𝐭𝐞𝐥 𝐥𝐨𝐯𝐢𝐧 𝐤𝐚𝐧 𝐧𝐮𝐧𝐠 𝐳𝐨 𝐥𝐨
Rene
Descartes ang em ema uluka hriatna dik zawn hi thil tul a ni ber em? Mihring
tan a \angkai lem em le? tih zawhnate hi zawhna pawimawh tak a ni ngei ang.
Heti khawpa chianga kan hriat chauha innghah kan tum chuan kan nung zo lovang.
Mihring hriatnain chin a neih vang hian Pathian lam kher lovah pawh ‘rinnain
kan nung’ reng si a. Vawiin newspaperin a sawi te chu kan thu dik pawm deuh mai
a nih hi. Thlawhna kan thlawh dawn chuan kan tum ngei dawn tih ‘proof’ kan nei
miah lo, mahse rinnain thlawhnaah chuan kan chuang ve tawp mai a ni. He rinna
hi hman tangkai zel a tulzia chu inchhungkua, inthianna leh nula/tlangval inngaihzawn
thleng hian a pawimawh. Inrin tawnnaa innghat lo chuan tumah hi kan ‘inhre’ tak
tak lo. Dawkinsa ngaihdan ang khian bumna a ni thei vek!
Rilru
nihphung chhuina ‘Philosophy of Mind’ an tih pawh hian he thil kan hriat dan hi
a buaipui nasa khawp mai a. An zawhna pawimawh ber pakhat chu ‘Can we know
other’s mind?’ (Mi dang rilru kan hre thei em?) tih hi a ni. Mi dang rilru leh
ngaihtuahna, an duh zawng awm leh an rilru puthmang awm te chu man theiin inhre
mah ila, ‘hria’ han tih tak tak tur khawpa chianga va hriatsakna chu kan nei
lem lo. Theih pawh a theih loh a ni awm e. Mi pakhat chuan, “Mi dang rilruah
hian va lutin, an ngaihtuahna te pawh va hre vek thei pawh ni ila an rilru hria
kan la ni thei lo cheu vang. A chhan chu kan va hriat zawng zawng kha keimahni
rilru a ni leh vek tho dawn si a,” a ti. Chuvangin mihringin kan hriat theih
chin hi a awm a, hriat theih loh chin pawh a awm. Descartes-a anga dik lo thei
lo hriatna a nih em loh pawhin hriatna anga pawm theih chin a awm tih chu
hringnun pangngaiah chuan a hriat theih mai e. Richard Dawkins ang em ema kan
duhtui chuan nun ngaihna awm lo a ni ber zawk ang.
𝐓𝐮 𝐧𝐠𝐞 𝐯𝐚𝐧𝐧𝐞𝐢?
Kum
2000 chhovah khan science hriatna thang zel changchawiin Pathian rinna thlauhthlak tul nia hria an lo chhuak nual a. New Atheism an tihah khan Richard Dawkinsa te
hi a meizang hlaptu an ni. Thangthar thenkhatin an lo tuipui ve deuh a ni awm
e. Thil inher chhoh zel dan thlir hian he ‘Scientific Worldview’ hmanga sakhua
thlak lam aiin science tlakbalna ruam an phawrh tam telh telh dawn niin a lang
tawh zawk. Evolution sawituten ‘life’ bul intan dan an la sawi theih lohzia te,
evolution hian hun rei em em mai a duh a mahse hun rei tak hian evolution
process a kalh zawk si zia te, Pathian tel lo evolution chuan science dan
kalhin ‘miracle’ a mamawh zawkzia te an rawn phawrh chhuahte chu social mediaah
hmuh tur a awm chei chuai mai a nih hi. Science tehfung hmangin ‘Ni hi lei aiin
a upa zawk a, mahse lei chunga awm tui hi ni aiin a upa zawk si’ te an la ti ta
deuh deuh! Sipai bang kan bo map map mai alawm le.
Pathian
hi hnawl kan tum hrim hrim a nih loh chuan a awm ngei a ni tih hi awih a harsa
lo. Siamtu a nih angin chumi ti thei tur chuan kan rilru te pawh a duangin a
ruahman fel a, ngaihtuahna pangngai nen a inrem fel hle a ni. Eng emaw ti
zawnga ngaihtuah chuan han hnawl luih mai hi a harsa fe zawk awm e.
Amaherawhchu, Pathian hi a awm a nih chuan ngaihthah mai mai chu thil thiang lo
a ni. Amah kan hriat ngei ngei chu a ngai thung ang. Eng nge a duhzawng ni a,
eng nge a huat zawng? A lawm zawng tih chu kan chak ber tur leh tum ber tur ni
awm tak a ni. Tin, amah hretu leh ni tina amah pawl thintute leh a thu awih mai
tute chu mi vannei ber an ni ang. Chuvang chu ni ngei tur a ni Tirhkoh Paulan, “Pathian
ropuina Isua Krista hmela lo lang chu kan hriat chian theih nan, “Thimah eng lo
awm rawh se,” titu Pathian chuan kan thinlungte hi a chhun eng ta a ni,” (II
Kor 4:6) a lo tih. Pathian hretu nih hi a lo va nep lo em!
Comments
Post a Comment