𝐊𝐀𝐍 𝐋𝐎 𝐂𝐇𝐇𝐈𝐀𝐑 𝐓𝐀𝐌 𝐋𝐄𝐇𝐙𝐔𝐀𝐋 𝐓𝐇𝐄𝐈𝐇 𝐍𝐀𝐍

Mizote kan danglamna chu lehkha chhiar kan tui em em mai hi a ni a. Hmel en aia kan changkan riau chhan pawh hi a ni mai thei. Thenkhat hian lehkha chhiarah te hian kan tla hniam viau tawhin an sawi thin. A dik lo ti ngam chiah lo mah ila kan la chhe lutuk lova ngaih theihna chhan tur tam tak a awm ve nual thovin ka hria. Mizo Academy of Letters-in Book of the Year a la thlang ziah thei te hian thil a hril thui hle a. Kum tina lehkhabu 200 vel dawn lai a la chhuak thin avang hian lehkhabu ziahin lukhawng a la nei a ni ngei ang. India hmarchhakah hian kan tribal-pui zingah hetiang ti thei tumah an awm ka hre lo. Chutih rualin awmze nei taka lehkha chhiar tam tura infuih erawh kan mamawh reng thung a ni tih erawh a hriat a ni.

𝐋𝐞𝐡𝐤𝐡𝐚 𝐜𝐡𝐚𝐮𝐡 𝐤𝐚𝐧 𝐜𝐡𝐡𝐢𝐚𝐫 𝐭𝐚𝐰𝐡 𝐥𝐨

Zotawng kan hman danah buaina a lo awm leh ta hret a. Tun hma A, AW, B kan neih hma chuan lehkha chhiar kan tih hi a awm hauh lo va. Thil tam lam chhiar chu a awm ngei ang a. Saihlum chhiar te, thingfak zah chhiar te, buh phur zah chhiar te chu loh theih loh a ni a. Khatia A, AW, B an neih taka thu awmze nei ziaka awm, inrem tlar phei dal, a hmatiama en phei kha ‘chhiar’ a ni ve mai reng a. Lehkhaa inziak a nih avang khan ‘lehkha chhiar’ an ni ta mai bawk a. Kan than hnan tak em avangin sap hovin ‘book’ an tih mai pawh kha ‘lehkhabu’ kan ti kher a. Bible te pawh hi lehkha-a inchhu ngat lo chu kan ngai tak hleithei ta lo a nih hi! Amaherawhchu, khawvel inher danglam zelah hian hetiang ngaihdan pawh hi a inthlak ve zel lo thei lo a ni. Tuman phairuanga ziah ngei emaw, savun lehkhaa ziah ngei emaw tak riauvin kan ngaih chuan loh hi maw.

Tunlai khawvelah hian ‘lehkha’ chauh kan chhiar tawh hauh lo mai. Lehkha-a inziak hi kan chhiar tam lo telh telh dawn a ang ta lehnghal a. Kan chhiar tam ber pawh phone-a thu inziak a ni tawh zawk hial a nih hi. Computer te, tablet te, e-book reader-ah te kan chhiar tam chho telh telh ang a. ‘Lehkha chhiar’ tih pawh a inhmeh lo chho deuh deuh dawn a ang. ‘Thu chhiar’ kan ti tawh mai dawn em ni ang? Nge, a ngial a ngana la chuang lovin phone/tablet/ebook reader/computera chhiar te pawh ‘lehkha chhiar’ kan ti zel mai dawn? Thu harsa lutuk chu a ni lem lo ve. Eng pawh ni se, fing tur chuan thil hriat tam a ngai a, thil hriat dan kawng tam tak a awm lai hian chhiar tam hi a la tha ber rih a nih hi (A mum ei theih mai awm se tha tur a nia!) A chhiara chhiar ngat a that kherna chhan chu ngaihtuahna nen a kal tha bik tlat hi a ni awm e. Lehkha chhiar thatchhia chu ngaihtuahna hmang taima lo an ni duh tlangpui bawk a ni.

𝐄𝐧𝐠 𝐳𝐢𝐚𝐤 𝐧𝐠𝐞 𝐤𝐚𝐧 𝐜𝐡𝐡𝐢𝐚𝐫 𝐚 𝐩𝐚𝐰𝐢𝐦𝐚𝐰𝐡

Thu hrim hrim hi chu kan la chhiar tlem lutuk lem lo niin a lang a. Phone reng kan bih nasa em mai! A pawimawh ta zawk chu eng thu nge kan chhiar thin? tih hi a ni. Tin, a pawi ber pawh phone angah hi chuan thu ho te te – fiamthu, inrelna, intihnawmna leh heti lam hawi hi a tam duh khawp mai a. Thil tha lo ngial ngial en theihna te pawh a nih hi maw. Mihring chak lo hian thupui fun ringawt buaipui reng chu a lo harsat bawk nen. Thil tha tak pawh hi a chhe zawnga hman a lo awlsam khawp mai a. Chuti a nih avang chuan hetianga hun hman tam hi a hlawk lo a. Tul lova hun khawhralna leh thil tangkai ngaihsak hleihtheih lohna lamah min hruai thei a. Hei tak hi phone leh tunlai thil te sawisel a hlawhna te pawh a ni ta ve ang. Chhiar chu kan chhiar tam, thil tangkai erawh kan chhiar tlem telh telh ti ila a dikin a rin awm a ni. Hma sawn a tulna ruam chu a hriat mai e.

Amaherawhchu, social media leh electronic gadgets te hi chu do eng ang mah ila hneh loh tur chiang sa do ang tlur kan ni dawn tih a lang reng a. A thatna tam takin a rawn ken tel ve a ni tih pawm thiam mai ila. Naupang zawkten an khalh hun te, an hman dan te tha tak siam sak thei ila thil tha tak a ni ngei ang. He social media leh internet atang hian thil tha tam tak kan dawng thei a. Thu tha tam tak chhiar tur a awm bawk a. Lehkhabu ngainatu te tan phei chuan kan neih leh chhiar phak hauh loh tur pdf, epub, mobi forma lehkhabu hlutzia hlawm hi! Online articles a thlawna hmuh theih tha tak tak tamzia hi. A ena en leh ngaithlak chi video hlawkpui tur tam min chhawp nasatzia hi – tunlai mi hi kan vannei tih loh theih a ni lo. Chuvangin, Pathian rawngbawlna kawng zawnga chhut pawhin social mediaah hian chhiar tur, en tur leh ngaihthlak tur tha chhawp thiam a tul telh telh dawn a. Heti lamah hian Kohhran pawh kan than harh a ngai. Hmanlai anga Bible chhiar, sermon thlak leh zai khawm tluk tluk tura inzirtir duh tawk mai lovin mite tuipui tawk chauha en theih (visual) leh thu hmanga inzirtir te, chhiar tur tha inchhawpchhuah sak te a pawimawhzia a chiang zel dawn a ni.

𝐋𝐞𝐡𝐤𝐡𝐚𝐛𝐮 𝐧𝐠𝐞𝐢 𝐦𝐚𝐢 𝐡𝐢

Kan sawi tak ang khian thu ziahna hmanrua atan ‘lehkha’ hun hi chu a tawp chho tan mai ang a. Electronic gadget tha zawk te an rawn siam ang a, ‘lehkha’ aia chhiar nuam zawk leh remchang zawk te pawh a rawn chhuak zel ang. Hmanlai chuan phairuangah an ziak a, savun lehkhaah te an ziak bawk a, chu chu lehkhabuin a rawn luahlan ang kha a ni ve mai. Lak nat tur a awm lo ve. Mahse, tunah tak hi chuan lehkha phek leh lehkhabu pangngaite hi kan la ngaina zawk a, chumi atanga chhiar ngei mai chu a tak deuh zawk te pawhin kan hria a nih hi. A ‘sial’-na hi a la sang em mai! Lehkhabu tinin pianhmang, rim leh duhawmna hranpa tak a nei hrim hrim hi a hlu a nia. Lehkhabu ngaina tak taktu tan chuan a kawm nalh leh nalh loh, a hawrawp style, a design, a size, engkim mai hi a pawimawh vek si a.

Lehkha ziak leh lehkhabuah hian mifingin a finna thu chu midangte thur chhuah mai thei turin a lo dah thin a lo ni a. Chumi hai chhuak peih apiang chu an vannei a ni mai dawn a ni. Hai chhuak nuam ti apiang an nihlawh zel bawk a! Lehkha hi chutia chhiar tam theih ngawt a ni bik lo, hun tha insiam thiam te pawh a pawimawh hle a, ngaih pawimawh hmasaka neih te pawh a tul chin a awm thin. Zing chaw ei hma hi chuan TV leh Phone (thu tha chhiar nana i hman loh chuan) te switch-on loh hram tumin Bible leh ni tin chanchinbu tih ang chi te chhiar nan hman tum ta ila. Zan lamah pawh lenna tur zawng ruai lovin lehkhabu chhiar keuh keuhna hun tha atan i hmang teh ang u. Ni tin minute 10-15 i chhiar chuan kum khatah Holy Bible hi nuamsa takin i chhiar chhuak thei a nia. Chu chu thlarau nun chawm nan pawh a tangkai tawk hle a. Pathian hian thil reng reng hi a lo rem fuh thinzia hi a mak zawk a. Bible bakah hian a tlem berah mahni kohhran chanchinbu chhuahte hi hmaih miah lova chhiar thin tur a ni.

𝐂𝐡𝐡𝐢𝐚𝐫 𝐭𝐚𝐦 𝐭𝐡𝐢𝐚𝐦 𝐚 𝐩𝐚𝐰𝐢𝐦𝐚𝐰𝐡

Mi tam tak hian awmze nei leh hlawk zawka inchhiar zau dan tur hi an hriat vak loh avangin inkaihhruaina tha pawh a pawimawh khawp mai. Tin, kan thil chhiar azirin beisei chin leh chin loh tur pawh kan hre thei ang. Entirnan, social media chanchin thar kan hmuh ang hi rin tlur a him lem lo tih a hriat mai a. A chhan pawh sawi hmasa nih tum reng renga buai an ni tlat avangin hriat sual leh sawi sual a tam a ni. Social media ai chuan changkang hret mah se ni tin chanchinbua thu chhuah te pawh hi hi chu thil thleng an hriat ang anga a hma thei ang bera chhuah kha an ni a, a awmzia leh a nihna dik tak hriat dik nghal vek beisei hleihtheih a la ni lo. Kar tin chanchinbu angah te hian an thlifim leh hret a, thil nihphung chu chiang zawka lepsein an rawn phuar khawm ta thin a ni. Lehkhabu khawr pum ngei hlut em emna chu khang thil thleng zawng zawng kha thlit fim fe leh hun rei zawk chai ngial hnuah an rawn chhuah ta kha a nia. A lo rintlak deuh nge nge thin bawk a ni. Chuti a nih laiin lehkhabu zawng zawng kan chhiar kim hman dawn lo tih hriain kan tangkaipui dawn lo nia kan hriat, ngaihnawm kan tih thlawt lohte chu chhiar lo mai ila, chhiar tur dang a tam e mem si!

Ni tin chanchinbu han chhiar hian mi tam zawk tan chuan a thupui (heading) chhiar chauh pawh hi tawk viau a ni tih hriat a tha. A chipchiara han chhiar vek dawn chuan hun neih te pawh a ngai thin a. Kan hriat duh bik thilah te chuan thudang ni ta se. Tunlai magazine siamtu te pawh hi an thiamna a sang tawh a. A pawimawh zual lai heading, sub-heading, box, thlalak tih angrengten an dah thiam viau. Hengte hi hman tangkai thiam tur a ni. Tin, “Vawiin chu he lehkhabu hi kan chhiar zo vek teh ang,” tih chang te pawh hi neih zeuh zeuh tur a ni a. Tunlaiah mi an fing tawh a lehkhabu chhah uchuak tak tak an chhuah duh tawh loh hi. Lehkha chhiar chuan hriatna a tizau a, chu chuan min tifing nghal sawt a; tawng min zirtirin kan ngaihtuahna a pawt fan a, mahni inthununna nun min zirtir nghal bawk a ni. Chhiar thangte chu an awl rei deuh chuan an khua a har hial zawk thin. Phuahchawp loh bu (Non-Fiction) hi a tuiawm zawk fo laiin phuahchawp (Fiction) lehkhabu tha tak chuan phuahchawp loh bu aiin thutak a pai hnem zawk, an lo tih thin hi pawh phak nih a hlu mang e.

Eng pawh ni se, mi fing zawkten an finna thu, an thiam theih tawpa tawngkam thaa an lo ziah chhuah, midangte hriat ve atana an chhawp chhuah te hlut nachang hriaa belbultu hi mi a tak a ni thei lo tih a chiang a ni. Lehkhabu hi mihring leh ramsa danglamna ti chiangtu ber pakhat a ni tih hi lo hre nawn leh ta che.